حوزه معماري، تاکنون از داشتن روزي ثبت شده در تقويم رسمي، بي بهره بوده است؛ اگرچه «سوم ارديبهشت» روز پيشنهادشده به عنوان روز معمار، يا همان روز بزرگداشت شيخ بهايي، در سال هاي اخير در محافل معماري مقبول واقع شده و اقداماتي در عرصه عمومي در حوالي اين تاريخ را موجب شده است.
امسال، در حوالي روز پيشنهادي معمار، رويدادي قابل توجه در حوزه معماري و شهرسازي کشور اتفاق افتاد که گمان مي کنم اتفاق مبارک و خبر خوشايندي براي جامعه حرفه اي باشد.
روز دوشنبه ٣١ فروردين، در جلسه شوراي عالي شهرسازي ومعماري «دستورالعمل اجرايي تشکيل دبيرخانه دائمي مسابقات معماري و شهرسازي» به تصويب اين شورا (به عنوان بالاترين مرجع قانون گذاري در اين حوزه تخصصي) رسيد.
به جرات مي توان گفت موضوع مسابقات، در سال هاي اخير يکي از چالش ها و دغدغه هاي جدي جامعه معماري و شهرسازي بوده است. در بسياري از کشورها قاعده بر اين است که مسابقات معماري و شهرسازي، به مثابه فرصتي به منظور ارتقاي کيفيت بناها و فضاهاي زيستي تلقي مي شود.
اين موضوع به خصوص در رابطه با بناهاي عمومي در مقياس شهري اهميتي خاص پيدا مي کند. مسابقات معماري، عرصه اي است که در آن با توجه به شورواشتياق هميشگي معماران نسبت به مقوله خلاقيت، آثاري ماندگار توليد شده و مددرسان غناي فرهنگي و در نتيجه هويت بخشي به محيط زيست مي شود. در کشور ما، مي توان نمونه هاي موفقي از اين دست را مثال زد. برج آزادي نمونه اي روشن از چنين رويدادي است.
در سال هاي اخير، متاسفانه به دليل نبود نظارتي جدي بر روند مسابقات معماري، روندهايي معيوب و ناکارآمد و بعضا غيرحرفه اي و غيراخلاقي، اين حوزه را با آسيب هاي جدي مواجه کرده است. گاه اين مسابقات عامل تضييع حقوق شهروندي از طريق تطهير تخلفات گسترده شهرسازي بوده و روندهايي غيرقانوني در ساخت وساز را ظاهري موجه بخشيده است؛ گاه حقوق مادي و معنوي شرکت کنندگان در مسابقات معماري در سايه نبود قوانين مکفي و نظارت هاي قانوني ناديده گرفته شده و گاه ابهامات جدي در عملکرد برگزارکنندگان مسابقات و هيات داوران، نارضايتي هاي جدي اي در ميان جامعه حرفه اي معماري و شهرسازي پديد آورده است و در نتيجه مسائلي از اين دست، فرصت هاي ساختن خلاقانه محيط زندگي توسط اهالي اين حرفه از بين رفته است. ترديدي نيست که نتيجه اين سوءعملکردها، به شکلي نامحسوس و غيرمستقيم، فضاهاي شهري و معماري ما را از امکان ارتقاي کيفي و خلاقانه محروم مي کند.
اوايل دهه ٨٠، با پيشنهاد فرهنگستان هنر، شوراي عالي انقلاب فرهنگي «آيين نامه جامع برگزاري مسابقات طراحي معماري و شهرسازي» را در پانصدوسيزدهمين جلسه خود در تاريخ٢٠/١٢/٨١ به تصويب رساند.
آيين نامه مصوب شوراي عالي انقلاب فرهنگي، ضمن تعريف چارچوب هاي برگزاري مسابقات معماري و تعيين ضوابط برگزاري آن، شکل گيري «دبيرخانه دائمي مسابقات معماري و شهرسازي» را به منظور رسيدگي به امور مسابقات معماري و شهرسازي و نظارت بر آنها و به عنوان مرجع ثابت همه مسابقات معماري و شهرسازي کشور پيش بيني کرده است.
براساس اين آيين نامه، لازم است دبيرخانه دائمي، توسط وزارت مسکن و شهرسازي (و منطقا، درحال حاضر توسط وزارت راه وشهرسازي) و با هزينه اين وزارتخانه تشکيل شود. متاسفانه در سال هاي اخير، به دلايلي که در جاي خود قابل بررسي است، موضوع تشکيل دبيرخانه مغفول مانده بود و در نتيجه، نظارت بر چگونگي انجام مسابقات معماري از پشتوانه اجرايي شايسته اي برخوردار نبود.
خوشبختانه در جلسه اخير شوراي عالي معماري و شهرسازي در تاريخ ٣١/١/٩٤ «دستورالعمل اجرايي تشکيل دبيرخانه دائمي مسابقات معماري و شهرسازي» به تصويب رسيد تا اين دبيرخانه، مصادف با روز معمار – يا به عبارتي روز بزرگداشت شيخ بهايي- فعاليت رسمي خود را آغاز کند.
براساس اين مصوبه، ضمن تدقيق روند اجرايي شکل گيري دبيرخانه دائمي مصوب شوراي عالي انقلاب فرهنگي، روند قانوني برگزاري مسابقات را به روشني شرح داده و مشکلات و اختلافات احتمالي را برعهده هيات حل اختلاف، مي گذارد.
گمان مي کنم، نکته اي که در اين ميان نبايد مغفول بماند، ضرورت نقد دستورالعمل تشکيل دبيرخانه و همچنين مصوبه «آيين نامه جامع برگزاري مسابقات معماري و شهرسازي» توسط جامعه تخصصي حوزه معماري و شهرسازي است.
طبيعتا نمي توان انتظار داشت عرصه عريض و طويل مسابقات معماري، با آن تنوع ذاتي و جامعه هدف گسترده، در کوتاه مدت توسط اين قوانين سامان يابد. مهم گام اول است. اين گونه فعاليت ها، ماهيتي تجربي دارد. بايد عمل کرد و آزمود. بايد به نقد نشست. اينکه پس از گذشت بيش از يک دهه از ابلاغ آيين نامه جامع برگزاري مسابقات توسط شوراي عالي انقلاب فرهنگي، حالادستورالعمل اجرايي آن توسط شوراي عالي شهرسازي و معماري به تصويب رسيده است، نشانه اراده اي جدي در جهت سامان دادن به اين عرصه بي سامان است و بايد از آن استقبال کرد.
گمان مي کنم توجه به اين دستورالعمل از سوي دست اندرکاران برگزاري مسابقات، مطالبه اجراي آن از دست اندرکاران مسابقات توسط جامعه تخصصي و نقد و بررسي جدي آن توسط فعالان اين حوزه، مي تواند فرايند قانونمند سازي مسابقات را تسهيل کند.
*مشاور رسانه اي معاون معماري و شهرسازي وزارت راه وشهرسازي
