بررسی طراحی مجتمع تجاری در شهر مشهد

مقدمه :
توسعه بی رویه شهری بر توان و ظرفیت دولت و شهرداری ها در گسترش زیر ساختها و ارائه خدمات پیشی گرفته است و جمعیت شهرنشینی کشور به سرعت در حال افزایش بوده است. این رشد نشینان شهرنشینی, افزایش ناگهانی جمعیت و گسترش سریع کالبدیش رهها از یک سو و پیش آمدن فزاینده نیلزهای جدید در زندگی شهری از سوی دیگر, درک و احساس تعلق شهروند به شهر آن را کاهش داده است به طوری که رشد بی رویه وناهماهنگ محیط مصنوع شهری نه تنها ارزش کالبدی شهار را دستخوش تحولات ناخواسته ویرانگر ساخته, بلکه تاثیر مستقیم و غیر مستقیم بر محیط و مناظر ارزشمند و امکان ادراک فضایی انسان نهاده است. این نابسامانی ها از زمان بحران های صنعتی شدن و مناسبات آن و سرازیر شدن محصولات ناشی از آن به کشورها آغاز گردید که به لحاظ وجود ساختار اقتصادی, اجتماعی و فرهنگی شهرهای ما که سنتی بود بر تمامی روابط شهری تاثیر گذاشت. توسعه های جدید شهری بدون توجه به هویت فرهنگی و عناصر با ارزش در مقایسی وسیع شکل پذیرفت.
در دنیایی که دائماً در حال تحول است و تغییر و تصحیحی می شود ذهنیت ها و طرز فکرها هستند که بار دگرگونی اعم ازسیاسی, اقتصادی و یا اجتماعی را به دوش می کشند. از این رو تحول فکری درکشورهای صنعتی به صورت میلی جمعی به آتیه نگری و شناخت و پیشرفته در همه زمینه ها بروز می کند و زمینه ترک تدریجی بعضی آداب و رسوم و سنتها, همراه آن نوعی بازسازی و برنامه ریزی برای کل جامعه مدرن را به همراه می آورد.
به علاوه تحولات پرشتاب اقتصادی, فرهنگی و تکنیکی جدید,/ با شروع انقلاب صنعتی, تغییرات شگرفی در کارکرد و فضای کالبدی سنتی از جمله بازار پید آورده است , بازاری که ستون فقرات شهر محسوب می شده و توسعه شهر همگان با توسعه آن بوده است .
طرح مسئله :
امروزه یکی از معضلات اصلی در شهرهای بزرگ ایران پراکندگی فعالیتهای وابسته, مشابه و یا همسو در سطح شهر است که این امر خود موجب اتلاف انرژی و زمان و بار زیاد اقتصادی بر دوش مردم و تاخیر و سختی در انجام مبادلات اقتصادی و تجاری است .
تمام این معضلات برنامه ریزان امروز شهرها را بر آن داشته تا با تمرکز این فعالیتها در مجتمع ها ضمن صرفه جویی در زمان و انرژی موجب سهولت و رونق در مبادلات اقتصادی و تجاری گردند .
در پی اقدامی برنامه ریزی شده, هدفمند و منطبق بر برنامه ها و پیش بینی های طرح توسعه شهرستان مشهد, اراضی به وسعت ۲۰۰ هکتار با دسترسی مناسب به کمربندی اطراف شهر به خدمات گمرک و ورود خروج کالاهای بازرگانی در مقیاس وسیع تخصیص یافته است . به این ترتیب که ضمن این که تبادل کالا و مواد غذایی در مقیاس کلان این محدوده امکان پذیر شده است نقاط مرکزی مشهد از تراکم وسایل حمل و نقل سنگین رهایی یافته و ناهنجاری های اجتماعی ناشی از آن از محیط های مسکونی حذف شده است .
به این ترتیب می توان روند توسعه شهر مشهد و بلوار خیام مشهد را با وجود قرارگیری مجتمع تجارت جهانی خیام در راسته این بلوار را بررسی نمود. در این میان باید به بررسی شرایط توسعه و علل توسعه شهری بلوار خیام مشهد پرداخت .

فصل دوم :
کلان شهرها :
کلان شهرها با تعریفی که امروزه از آنها ارائه می شود, پدیده ای قرن بیستمی هستند , هر چند ممکن است برخی از شاخص های آنها بتواند شامل معدودی شهر در مناطق مختلف جهان در دوره های گذشته نیز باشد .
معمولاً کلان شهرها را با صفت پیچیدگی روابط و ساختارها معرفی می کنند, به نظر ((گوتمن)) کلان شهر مدرن بزرگترین و در عین حال پیچیده ترین مصنوعی است که بشر تاکنون موفق به ساخت آن شده است .
تعریف کلان شهر :
مگالو پلیس نیز که در فارسی از آن به عنوان کلان شهر یاد شده , یک واژه یونانی است و استعمال آن سابقه طولانی دارد. مگالوپلیس در یونان قدیم نام شهری در حوزه آرکادیا بود که نام آن در کنار شهرهای دیگر مانند تکئا, اورخومنوس و مانتیئا آورده می شود . این اصلاح در دوران جدید برای اولین بار توسط جان گوتمن, جغرافیدان فرانسوی پیشنهاد شد . و عموماً شامل یک ناحیه شهری است که از چند مادر شهر تشکیل شده باشد. بنابراین مگالوپلیس یا کلان شهر مجموعه ای متشکل از چند متروپل یا مادر شهر است که بدون انقطاع در کنار هم استقرار یافته باشند. همچنین می توان گفت کلان شهر یا مگالوپلیس عبارت از بافت زنجیره ای به هم پیوسته از حوزه های مادر شهری است که شکل یابی خود را زا وجود یکگ سلسله حوزه های پر وسعت مادر شهری طلب می کند. در تعریف دیگر کلان شهر به منطقه شهری گسترده تر و وسیع تری اطلاق می شود که دارای بیش از یک مادر شهر است . به بیان دیگر چنانچه حومه های یک مادر شهر و شهرک های اطراف آن در اثر تکامل و گسترش وسایل ارتباطی و افزایش سرعت وسایل حمل و نقل با حومه ها و شهرک های یک مادر شهر دیگر ترکیب شده و از حاصل آنها بافت زنجیره ای حوزه های متروپلیتن با هم اختلاط یابند, حوزه کلان شهر یا مگالوپلیس را به وجود می آید.

فصل سوم :
وضع اقتصادی اجتماعی شهر مشهد :
شناسایی کلی (جمعیت و توسعه )
شهر مشهد با حدود ۲ میلیون نفر جمعیت دومین شهر ایران , مرکز اداری سیاسی وسیعترین استان کشور و بزرگترین شهر ایارن در سراسر شرق کشور است . ویژگی اخیر, شهر مشهد را به قطب اصلی خدم رسانی و جاذب جمعیت در شرق کشور تبدیل کرده است .
مشهد, به دلیل وجود مرقد مطهر حضرت رضا (ع) در آن یکی از مهمترین زیارتگاههای شیعیان جها است . و به همین جهت سالانه پذیرای بیشتر از ۱۰ میلون زائر از سراسر ایران و سایر کشورهای اسلامی جهان می باشد .
مجموع عوامل فوق الذکر موجب شده است که جمعیت شهر مشهد در فاصله سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ به طور متوسط سالانه ۱/۶ درصد افزایش داشته باشد . پیش بینی شده است که حتی اگر کلیه سیاستها در برنامه های جدید دولت در خصوص کنترل رشد و توسعه شهرهای بزگر کشور با موفقیت اجرا شود , جمعیت شهر مشهد تا سال ۱۳۵۹ به حدود ۸/۵ میلیون نفر افزایش خواهد یافت. به طوری که در این فاصله جمعیت شهر در تقاطع سالهای ۱۳۸۰ و ۱۳۵۹ به ترتیب حدود ۳ میلیون نفر و ۸/۵ میلیون نفر خواهد شد . به عبارت دیگر طی سالهای ۱۳۷۰ الی ۱۳۵۹ نزدیک به ۴ میلیون نفر به جمعیت شهر مشهد اضافه خواهد شد .
براساس مطالعات مهندسین مشاور طرح و توسعه و عمران شهر مشهد اسکان این تعداد جمعیت در محدوده فعلی شهر میسر نیست, لذا توسعه ناپیوسته شهر مشهد , به صورت ایجاد چند شهر کوچک (۵۰ هزار نفری) در فاصله ۵ تا ۲۰ کیلومتری و سه شهر بزرگ (۵۰۰ هزار نفری) در فاصله ۴۰ تا ۶۰ کیلومتری, به عنوان مناسب ترین شکل توسعه عرصه اسکان جمعیت ۶۱ میلیون نفری شهر مشهد تا سال ۱۳۵۹ پیش بینی شده است .
بر آن اساس گسترش شهر مشهد, در آینده, در حاشیه شمال شرقی تا جنوب شرقی و قسمتهای غرب و جنوب خواهد بود.
وضع اقتصادی شهر مشهد :
ساختار اشتغال شهر مشهد در سال ۱۳۶۵ حاکی است که ۳ درصد جمعیت شاغل در کشاورزی, ۳۵ درصد در صنعت و ۶۲ درصد در خدمات اشتغال داشته اند . این نسبتها در مورد شهرهای کل کشور به ترتیب ۵ درصد, ۲۹ درصد و ۶۷ درصد برآورده شده است . اگر چه هر دو سوی مقایسه بیانگر نقش برجسته بخش خدمات در اقتصاد شهرها می باشد , با این وجود, چنانچه ملاحظه می شود نسبت شاغلان بخش صنعت در شهر مشهد بالاتر از همین نسبت درسایر شهرها می باشد.