باغات بزرگ متعددی با شروع فرآیند تراکم فروشی به برج های مرتفع در شمال تهران تبدیل شدند که باعث تخریب گسترده محیط زیست شهر تهران بخصوص شمیران شد. بنا بر آمارهای موجود از آن زمان تابحال حدود ۵۰۰۰ هکتار از باغات تهران از بین رفته اند. امری که امروز با وجود تصاویر هوایی قابل ارزیابی دقیق است.
با وجود اینکه تخریب باغات از زمان کرباسچی آغاز شد و در زمان شهرداری الویری نیز ادامه یافت ولی تخریب گسترده و سازمان یافته باغات از زمان اختراع «برج باغ» در سال ۱۳۸۳ آغاز گشت. تا قبل از آن تخریب باغات به طور موردی و با زد و بند با شهرداران و … صورت می گرفت ولی بعد از اختراع «برج باغ»، باغات در روز روشن و پشتیبانی کامل شهرداری به طور گسترده تخریب شدند.
برج باغ علاوه بر اینکه به حیات باغات شهر تهران خاتمه داد، شهرسازی را نیز کریه تر از گذشته کرد و باعث شد که برج هایی با ارتفاع ۳۰ متر و بیشتر در کنار بناهای کمتر از ۵ طبقه به صورت پراکنده رویش کند و بر سر همسایگان و درختانی که قرار بود حفظ شوند سایه بیافکند.
بدین ترتیب امروز در شمیران برج های ساخته شده مکان باغات سابق را به شهروندان نشانی می دهند. جالب اینجاست با گذشت یک دهه از بنای این بدعت ناصواب هنوز مهدی چمران تاب انتقاد از این تخریب گسترده باغات تهران را هم ندارد. وی پس از انتقادات تند حقانی در جلسه علنی شورای شهر چنین گفت:
ما نباید به مصوبه برج باغ حمله کنیم، زیرا مجوز ساخت با سطح اشغال ۳۰ درصد، تدبیری برای حفظ باغات بود. علت هم این بود که شهرداری نمی تواند همه باغات شهر را بخرد و صاحبان آنها درختان را خشک می کردند تا بتوانند ساخت و ساز کنند. برای همین فکر کردیم به جای ۶۰ درصد، با سطح اشغال ۳۰ درصد اجازه ساخت و ساز در باغات را بدهیم، اما به جای ۳ طبقه، مجوز ساخت ۶ طبقه بدهیم. البته سطح اشغال در زیرزمین هم نباید از ۳۰ درصد تجاوز کند. بعد متوجه شدیم درختان در ۷۰ درصد باقیمانده ممکن است حین ساخت و ساز خشک شوند که برای جلوگیری از این موضوع، آقای تندگویان در حال تهیه طرحی است که بر مبنای آن، پایان کار به شرطی داده شود که در ۷۰ درصد باقیمانده درختان هم وجود داشته باشد و هم به قدر کافی کاشته شود.
باید به مهدی چمران گفت که بسیار دیر متوجه شده اید که درختان ممکن است در ۷۰ درصد باقی مانده خشک شوند!
چگونه کسانی به خود اجازه می دهند که درختان چنار ۷۰ ساله را با ساخت برج از بین ببرند و بعد با کاشتن چند نهال به جای آنها مساله را حل شده بپندارند؟ بیان عواقب مخرب برج باغ ها خود حدیث مفصلی است که باید بیشتر به آن پرداخت و البته نباید فراموش کرد که این مصوبه خدمت شایانی به برج سازان و تخریب کنندگان باغات تهران کرد تا با خیال راحت و بدون نگرانی به جان باغات بیافتند و به ثروت های هنگفت برسند.
تخریب باغ در خیابان مقدس اردبیلی (زعفرانیه) برای ساخت برج باغ در آن توسط بانک ملت
مقررات حاکم بر باغات، پیش از اختراع برج باغ
شورایعالی شهرسازی و معماری ایران در تاریخ ۱۳۶۲/۱/۲۲ ضوابط و مقررات شهرسازی مربوط به نحوه افراز و تفکیک باغات و مزارع واقع در محدوده شهری را تصویب کرد.
بر طبق ماده ۳ این مصوبه حداقل مساحت تفکیک باغات شهری ۲۰۰۰ متر مربع و حداکثر سطح اشغال ۱۰ درصد تعیین شد. حداکثر تراکم ساختمانی مجاز نیز ۲۰ درصد در حداکثر ۲ طبقه بر روی زیرزمین تعیین گردید. پس از تصویب قانون زمین شهری در سال ۱۳۶۶ و در اجرای ماده ۱۴ آن وزارت مسکن و شهرسازی در سال ۱۳۷۳ دستورالعملی تحت عنوان دستورالعمل اجرایی ماده ۱۴ قانون زمین شهری تهیه و ابلاغ کرد.
در این دستورالعمل نیز که در کل کشور لازم الاجراست ضوابطی مشابه ضوابط مقرر در مصوبه سال ۱۳۶۲ شورایعالی شهرسازی و معماری ایران مقرر گردید. در طول نیم قرن تهیه طرح های جامع و تفصیلی شهرهای مختلف نیز همین قاعده (۲۰ درصد تراکم و ۱۰ درصد سطح اشغال) در مورد باغات شهری در طرح های اعمال شد.
با وجود این مقررات لازم الاجرا، محمود احمدی نژاد که در ۱۳۸۲/۲/۲۱ شهردار تهران شده بود، در ۱۳۸۲/۸/۲۶ لایحه شماره ۱-۸۲۴۳۹۳۵/۸۲۱۰ را جهت بررسی به شوراي اسلامی شهر تهران ارائه داد.
عنوان این لایحه، «اصلاح مصوبه ضوابط اجرایی مربوط به چگونگی اجراي ماده یکم قانون حفظ و گسترش فضاي سبز در شهرها مصوب ۱۳۵۹/۳/۱۱ شورای انقلاب» بود.
ماده ۱ لایحه حفظ و گسترش فضای سبز چنین مقرر کرده بود:
به منظور حفظ و گسترش فضای سبز و جلوگیری از قطع بی‌رویه درختان قطع هر نوع درخت در معابر، میادین، بزرگراه‌ها و پارکها، باغات و‌محلهایی که به صورت باغ شناخته شوند در محدوده قانونی و حریم شهرها بودن اجازه شهرداری ممنوع است. ضوابط مربوط به چگونگی اجرای این ماده پس از تهیه توسط شهرداری و تصویب شورای شهر قابل اجرا است.
از آنجا که قبل از تاسیس شوراهای شهر وزیر کشور جانشین شورای شهر بود در تاریخ ۱۳۷۳/۶/۲۹ این ضوابط با امضای وزیر کشور وقت علی محمد بشارتی تصویب و ابلاغ شد. همانطور که در این ماده آمده است هدف آن جلوگیری از قطع درختان و گسترش فضای سبز می باشد.
با این وجود محمود احمدی نژاد با اضافه کردن چند ماده به این مصوبه در خصوص ساخت و ساز در باغات بر خلاف قانون و خارج از صلاحیت شهرداری و شورای شهر اقدام به تعیین ضوابطی برای بلندمرتبه سازی در باغات نمود. این لایحه حدود ۴ ماه بعد در پنجاه و سومین جلسه رسمی ـ علنی ـ فوق العاده شوراي اسلامی شهر تهران (دوره دوم) و در ۱۳۸۲/۱۲/۱۹ به تصویب رسید.
حسن زیاری رئیس وقت کمیسیون شهرسازی و فنی و معماری شورای شهر تهران در گزارشی که روزنامه همشهری ۱۳۸۲/۱۲/۲۰ در این خصوص منتشر کرد درباره این مصوبه چنین گفت:
تاكنون براساس قوانين موجود صاحبان باغ تنها مي توانستند در ۱۰ تا ۱۵ درصد سطح اشغال باغ و در حد ۲ طبقه ساخت و ساز انجام دهند در حالي كه به املاك مجاور آنها حتي ۱۰ طبقه و بيشتر هم مجوز ساخت و ساز داده مي شد. براساس مصوبه اخير شورا و در صورت نهايي شدن آن از سوي مجلس شورای اسلامی، سطح اشغال براي ساخت و ساز در باغ ۳۰ درصد و تراكم آن معادل تراكم مجاز املاك هر منطقه است.
زیاری از همکاران احمدی نژاد در دانشگاه علم و صنعت بود که در لیست آبادگران وارد شورای شهر دوم شده بود. ایشان در شورای شهر سوم نیز عضو شورا بود و پس از آن مدیرعامل راه آهن و سپس رئیس دانشگاه پیام نور تا پایان دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد بود.
وی به روشنی در اظهاراتش اذعان می کند که در شهر تراکم فروشی جریان داشته و برخی تا ۱۰ طبقه پروانه ساخت می گیرند. جالب است که وی به جای آنکه به عنوان رئیس کمیسیون معماری شورای شهر و از نزدیکان شهردار وقت به دنبال جلوگیری از برج سازی در بافت های باغی باشد، از اعطای مجوز ساخت برج در باغات برای حفظ آنها سخن می گوید.
البته وی هم آگاه بوده که این مصوبه شورای شهر غیرقانونی و شورای شهر حق مداخله در صلاحیت های شورایعالی شهرسازی و معماری ایران را ندارد. برای همین به نهایی شدن این مصوبه در مجلس شورای اسلامی اشاره می کند. امری که البته هیچ گاه رخ نداد ولی برج ها بر مبنای همین مصوبه غیرقانونی و تخریب گر در باغات بالا و بالاتر رفتند.
اگر چه به گفته زیاری این مصوبه برای اجرایی شدن نیاز به تصویب مجلس شورای اسلامی داشت ولی علی رغم غیرقانونی بودن این مصوبه در ۱۳۸۳/۳/۲ چمران رئیس وقت شورا آن را به شماره ۱۳۵۸۲/۵۰۱/۱۶۰ به شهرداری تهران ابلاغ کرد تا ساخت برج در باغات تهران رسمیت یابد.
بر طبق این ماده:
به منظور حفظ، نگهداري و احیاي باغات و زمینهاي مشجر، سطح اشغال بنا در این گونه املاك و اراضی معادل سی درصد مساحت و تراکم ساختمانی مجاز آن بیـسـت درصد بیشـتر از تراکم مسکونی منطقه اي براي املاك و اراضی غیر باغ (املاك و اراضی مشابه مجاور) خواهد بود.
تبصره ۱ – مالکین این گونه املاك و اراضی می توانند در صورت احراز سایر شرایط با رعایت ضوابط و مقررات بلند مرتبه سازي و احداث مجتمع هاي مسکونی، از مزایاي مربوط برخوردار شوند.
تبصره ۲ – شهرداري تهران موظف است دستورالعمل اجرایی این مصوبه را با امعان نظر به سیاستهاي تشویقی جهت احیاء و ایجاد باغ، ظرف مدت دو ماه از تاریخ ابلاغ این مصوبه تهیه و جهت تصویب به کمیسیون ذیربط در شوراي اسلامی شهر تهران ارائه نماید.
بدین ترتیب بر مبنای لایحه ای که «احمدی نژاد» تهیه کرده بود «برج باغ» توسط شورای شهر دوم اختراع شد. علی رغم اینکه این مصوبه خارج از اختیارات قانونی شورای شهر مندرج در ماده ۷۱ قانون شوراها بود و اساسا ماده ۱ و دیگر مواد قانون حفظ و گسترش فضای سبز ارتباطی با موضوع تراکم ساختمانی و سطح اشغال نداشت، احمدی نژاد صدور پروانه های «برج باغ» در تهران را آغاز کرد.
محمدرضا بمانیان شهردار وقت منطقه یک تهران که بار اصلی اجرای این مصوبه را به دلیل قرارگیری عمده باغات شهر در این منطقه بر دوش داشت برای اجرای این مصوبه غیرقانونی ناچار به استعلام از احمدی نژاد گردید. بر طبق صورتجلسه مورخ ۱۳۸۳/۱۱/۱۹ شورای معماری شهرداری منطقه یک، پاسخ احمدی نژاد به این استعلام چنین بوده است:
با عنایت به استعلام به عمل آمده طی نامه شماره ۶۸۰۱۲/۵۰۱ مورخ ۲۸/۱۰/۱۳۸۳ از دفتر شهردار محترم تهران در خصوص چگونگی صدور پروانه در کاربری باغات و تعداد طبقات مربوطه خصوصا تطبیق آئین نامه بلندمرتبه سازی با مصوبه شورای اسلامی شهر تهران، مقرر گردید بر اساس دستورالعمل شهردار محترم تهران طی نامه شماره ۸۳۱۳۲۹۴۶/۸۳۱۰ مورخ ۱۳/۱۱/۱۳۸۳ و تراکم منطقه مصوبه شورایعالی شهرسازی و پهنه بندی اعلامی و تراکم تشویقی ۲۰% و اضافه نمودن مصوبات دیگر (بافت های فرسوده و تسهیلات پله و مشاعات ساختمان) با سطح اشغال ۳۰% باغات طبق شرح ذیل حداکثر طبقات عینا رعایت و پروانه ساختمانی صادر گردد:
۱-در عرصه زمین زیر ۳۰۰ مترمربع و یا گذر زیر ۱۲ متر و در صورت داشتن ساختمان حداکثر طبقات ۷ طبقه و در صورت نداشتن ساختمان ۶ طبقه مسکونی.
۲-عرصه زمین ۳۰۰ متر مربع و بیشتر و گذر ۱۲ متر و به بالا در صورت داشتن حداکثر ۹ طبقه و در صورت نداشتن ساختمان ۸ طبقه مسکونی.
این چنین بود که برج هایی که آن زمان ۹ طبقه بودند و در زمان شهرداری آقای قالیباف به ۱۲ طبقه هم رسیدند، در باغات سر برآوردند. البته زیاری و چمران به اجرای این مصوبه و ساخت برج در باغات تهران راضی نبودند و خواستار اجرای این مصوبه در کل کشور شدند.
به گزارش خبرگزاری فارس در ۱۵/۱۰/۱۳۸۴، مهدي چمران رئيس وقت شوراي عالي استانها در خصوص مصوبه برج باغ چنین گفت:
دو سال پيش در شوراي شهر تهران مصوبه اجرایی قانون حفظ و گسترش فضای سبز (برج باغ) مورد بازنگري و اصلاح قرار گرفت كه اجراي آن نتايج خوبي نيز به همراه داشت. با توجه به فوايد اجراي اين قانون شوراي عالي استانها بعد از انجام اصلاحاتي در آن درصدد اجراي اين طرح در سراسر كشور به منظور حفظ باغهاي موجود در كشور است.
چند ماه بعد در اظهار نظری مشابه در ۱۲/۶/۱۳۸۵ حسن زیاری رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر در گفت و گو با روزنامه همشهری چنین اظهار داشت:
مصوبه ۲ سال پیش شورای شهر در این باره (برج باغ) تجربه ای موفق و راهگشا برای حفظ باغات و فضای سبز پایتخت بوده است. بررسی و تصویب موارد پیشنهادی توسط مجلس شورای اسلامی می تواند به عنوان قانون در سراسر کشور اعمال شود.
تسهیلات و ضوابط در نظر گرفته شده در مصوبه شورای شهر تهران به گونه ای است که هم درختان و فضای سبز باغ حفظ خواهد شد و مالک نیز به دلیل برخورداری از امتیازات ویژه ساخت و ساز مناسب، از داشتن باغ و نگهداری آن احساس ضرر نمی کند و انگیزه ای برای تخریب باغ و تبدیل آن به زمین بایر نخواهد داشت. … این مصوبه (برج باغ) هم اکنون از سوی شهرداری در مناطق تهران در حال اجراست و صاحبان املاک (باغات) می توانند با برخورداری از امتیازات در نظر گرفته شده برای ساخت و ساز در ملک خود اقدام کنند و مجبور نیستند مانند گذشته املاک خود را به قیمتی ناچیز بفروشند. این مصوبه از سوی شورای شهر تهران و شورای عالی استان ها به عنوان پیشنهاد به مجلس نیز داده است و کمیسیون های مجلس از آن استقبال کرده اند و امیدواریم پس از بررسی و تصویب نهایی به صورت قانون در سراسر کشور اجرا شود.
البته احمدی نژاد که صاحب اصلی طرح بدیع «برج باغ» برای حفاظت از باغات بود، پس از رسیدن به مقام ریاست جمهوری نیز این ایده را رها نکرد. در پیوست شماره ۳ طرح جامع شهر تهران مصوب سال ۱۳۸۶ که در دولت اول احمدی نژاد تصویب گردید و در بند ۲-۲-۲ ﻧﺤﻮه ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز در باغات غیر به هم پیوسته چنین معین شد:
نحوه ساخت و ساز در این باغات با رعایت کاربری های مصوب طرح های ملاک عمل، از نظر حداکثر سطح اشغال که در هر صورت از ۳۰ درصد تجاوز نخواهد کرد، تراکم ساختمانی مجاز و با رعایت حفظ حداکثر فضای سبز و حداقل قطع درختان، معادل ضوابط مصوب مربوط به زیرپهنه یا منطقه بندی یا کاربری پلاک های همجوار با اعمال یک طبقه تشویقی اضافه خواهد بود.
اگر چه تصمیم گیری در خصوص تراکم ساختمانی و سطح اشغال در صلاحیت شورایعالی شهرسازی می باشد ولی این مصوبه هم خلاف قانون حفظ و گسترش فضای می باشد چرا که اجرای آن مستلزم قطع گسترده درختان است.
فرجامی و سعیدی کیا که در زمان ایشان این مصوبه تهیه شده است به این موضوع واقف بوده اند و به همین خاطر در صدر آن چنین نگاشته اند:
در اﺟﺮاي این ضوابط لازم است ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻔﻆ و ﮔﺴﺘﺮش ي ﺳﺒز در ﺷـﻬﺮﻫﺎ ﻣﺼـﻮب ۱۳۵۹ نیز رعایت گردد.
هر چند در مصوبه برج باغ به ظاهر ۳۰ درصد باغ سطح اشغال تلقی می شود ولی در عمل سطح اشغال در زیر زمین ها تا ۸۰ درصد و حتی ۱۰۰ درصد در نظر گرفته شدند تا کل باغ تخریب شود. اخیرا به دلیل انتقادات گسترده سطح اشغال به ۴۵ درصد محدود شد اگر چه که برای اجرای گودبرداری های عمیق و در عملیات ساخت برج های تا ۱۲ طبقه و ورود ماشین آلات سنگین ساختمانی باقی مانده باغ نیز برای حدود ۲ سال به یک کارگاه ساختمانی تبدیل می شود و در نتیجه عمده درختان از بین می رود.
به همین دلیل است که این مصوبه نیز غیرقانونی بوده و قابلیت اجرا ندارد و قطع درختان ناشی از اجرای آن مجرمانه است.
