جستجوی کیفیت ها و الگوهای فضایی در سکونتگاه های غیررسمی نمونه موردی- محله افغان آباد شهرستان گنبدکاووس
چکیده
اسکان غیررسمی موضوع پژوهش¬های پرشماری در ایران و جهان بوده است. با این حال کمتر به کیفیت¬های فضایی موجود در این سکونتگاه¬ها پرداخته شده است. پژوهش پیش رو با دو هدف کلی به کیفیت¬های فضایی در سکونتگاه¬های غیررسمی می¬پردازد؛ هدف نخست معطوف به شناخت اهمیت ارتقای کیفیت¬های محیطی در سکونتگاه¬های غیررسمی است و دیگری می¬کوشد کیفیت¬های فضایی را بیابد که در سکونتگاه¬های غیررسمی بیش از بافت¬های رسمی و طراحی شده یافت می¬شوند. برای دستیابی به اهداف پژوهش ترکیبی از روش تحقیق توصیفی و تحلیلی به کار گرفته می¬شود.
سکونتگاه برگزیده برای بررسی و ارائه راهکار، محله¬ افغان¬آباد در شهرستان گنبدکاووس است. محله¬ای که به شیوه¬ای غیررسمی پدید آمده است و جای¬گیری آن در کنار شهری متوسط، نمایانگر ضعف نظام برنامه¬ریزی در تأمین سرپناه برای اقشار کم¬درآمد است. هدف از بررسی این سکونتگاه از سویی شناخت مؤلفه¬های تاثیرگذار بر شکل-گیری بافت کالبدی آن است. و از سوی دیگر تهیه پیش-نویس سندی که بتواند زمینه همکاری نهادهای عمومی شهری با ساکنان این سکونتگاه را فراهم آورد. با توجه به سابقه نزدیک به ۳۰ ساله و تنوع پایین اجتماع آفریننده این سکونتگاه، انتظار می¬رود رد پای نیروهای اقتصادی، طبیعی و اجتماعی در آن آشکارتر جلوه کند.
این پژوهش پس از بررسی رویکردهای موجود در روبرویی با سکونتگاه¬های غیررسمی، ویژگی¬های یک رویکرد متناسب با شرایط ایران را ارائه می¬دهد و این رویکرد را با ارائه سند توافقنامه بهسازی گام به گام در محله افغان¬آباد به کار می¬گیرد؛تأثیر بهسازی مشارکت محور با تأکید بر کیفیت¬های فضایی را به عنوان گامی در راستای افزایش سرمایه اجتماعی و توانمندسازی این سکونتگاه به اثبات می¬رساند. از این گذشته با مطالعه روند رشد و شکل¬گیری افغان¬آباد، نیروهای اجتماعی، طبیعی و اقتصادی تاثیر¬گذار بر بافت¬های خودانگیخته را معرفی می¬کند و دست آخر مزایا، موانع و راهکارهای توسعه خودانگیخته هدایت شده را به اختصار تبیین می-کند.
کلید واژه ها: اسکان غیررسمی، کیفیت¬های فضایی، گنبدکاووس، افغان¬آباد، بهسازی، سرمایه اجتماعی.
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات پژوهش
۱-۱ بیان مسئله ۲
۱-۲ اهمیت و ضرورت پژوهش ۴
۱-۲-۱ ابعاد سکونتگاه¬های غیررسمی در ایران ۵
۱-۲-۲ وظیفه دانش شهرسازی در سکونتگاه¬های غیررسمی ۶
۱-۳ پرسش¬های پژوهش ۷
۱-۴ فرضیه¬های پژوهش ۸
۱-۵ اهداف پژوهش ۸
۱-۶ روش پژوهش ۸
۱-۷ ساختار پایان¬نامه ۹
فصل دوم: اسکان غیررسمی، تعاریف، ویژگی¬ها و ریشه¬ها
۲-۱ واژه¬شناسی ۱۲
۲-۲ تعریف اسکان غیررسمی ۱۳
۲-۳ انواع سکونتگاه¬های غیررسمی ۱۳
۲-۴ ویژگی¬های کلی سکونتگاه¬های غیر¬رسمی ۱۴
۲-۴-۱ ویژگی¬های کالبدی سکونتگاه¬های غیررسمی ۱۵
۲-۴-۲ ویژگی¬های اجتماعی سکونتگاه¬های غیررسمی ۱۵
۲-۵ ریشه¬های پیدایش سکونتگاه¬های غیررسمی ۱۶
۲-۵-۱ گسترش شهرنشینی ۱۶
۲-۵-۲ شهری شدن فقر ۱۷
۲-۵-۲-۱ مفهوم فقر ۱۸
۲-۵-۳ سیاست¬های ناکارآمد زمین و مسکن ۱۸
۲-۶ روند پیدایش سکونتگاه های غیررسمی ۱۹
۲-۶-۱ تهاجم سازمان یافته ۲۰
۲-۶-۲ تصرف خزنده ۲۰
۲-۶-۳ بازتقسیم زمین (تفکیک غیر قانونی) ۲۱
۲-۷ پیامدهای شکل¬گیری سکونتگاه¬های غیررسمی ۲۱
۲-۷-۱ بر هم زدن پیش¬بینی¬های برنامه¬های شهری ۲۱
۲-۷-۲ مشکلات و مخاطرات محیطی ۲۲
۲-۷-۳ ناهنجاری¬ها و مسئله امنیت ۲۳
۲-۷-۴ تأمین نیاز اساسی مسکن برای اقشار تهیدست ۲۳
۲-۷-۵ پیشگیری از آسیب¬های اجتماعی ۲۳
۲-۷-۶ توان و نیروی کار اقتصادی ۲۳
۲-۸ جمع¬بندی ۲۴
فصل سوم: مبانی نظری
مقدمه ۲۶
۳-۱ سیر تغییر رویکرد¬های روبرویی با اسکان غیررسمی ۲۶
۳-۱-۱ نادیده گرفتن ۲۶
۳-۱-۲ تخریب و جابجایی ۲۷
۳-۱-۳ مسکن سازی عمومی ۲۹
۳-۱-۴خودیاری ۳۱
۳-۱-۵ زمین و خدمات ۳۳
۳-۱-۶ رسمیت¬بخشی ۳۵
۳-۲ بهسازی ۳۵
۳-۲-۱ مزیت¬های بهسازی ۳۷
۳-۲-۲ هزینه¬های بهسازی ۳۹
۳-۲-۳ نیاز به امنیت سکونت دربهسازی ۳۹
۳-۲-۴ کاستی¬های طرح های بهسازی رایج ۳۹
۳-۲-۵ رویکردهای گوناگون بهسازی ۴۰
۳-۲-۵-۱ تأمین زیرساخت های فیزیکی ۴۱
۳-۲-۵-۲ طرح¬ریزی عملیاتی اجتماع- مبنا ( یا طرح¬ریزی خرد) ۴۲
۳-۲-۵-۳ دگردیسی فیزیکی از طریق یک برنامه¬یکپارچه ۴۴
۳-۳ توانمندسازی ۴۵
۳-۴ بهسازی و توانمندسازی ۴۶
۳-۵ رویکرد توسعه دارایی¬مبنا ۴۸
۳-۵-۱ سرمایه مالی ۴۹
۳-۵-۲ سرمایه انسانی ۴۹
۳-۵-۳ سرمایه فیزیکی ۴۹
۳-۵-۴ سرمایه اجتماعی ۴۹
۳-۵-۴-۱ مفهوم سرمایه اجتماعی ۵۱
۳-۵-۴-۲ نحوه پیدایش سرمایه اجتماعی ۵۲
۳-۵-۴-۳ اهمیت سرمایه اجتماعی ۵۳
۳-۵-۴-۴ انواع سرمایه اجتماعی ۵۴
۳-۵-۴-۴-۱ سرمایه اجتماعی محروم¬کننده ۵۴
۳-۵-۴-۴-۲ سرمایه اجتماعی پیوند دهنده ۵۵
۳-۵-۴-۵ مؤلفه¬های تشکیل¬دهنده سرمایه اجتماعی ۵۶
۳-۵-۴-۵-۱ اعتماد ۵۶
۳-۵-۴-۵-۲ بستگی اجتماعی و هنجارهای نافذ ۵۷
۳-۵-۴-۵-۳ نهادهای مدنی ۵۸
۳-۵-۴-۶ نحوه استفاده از سرمایه اجتماعی ۵۸
۳-۵-۴-۷ سرمایه اجتماعی در سکونتگاه¬های غیررسمی ۵۹
۳-۵-۴-۷-۱ تهدیدهای موجود در برابر سرمایه اجتماعی سکونتگاه¬های غیررسمی ۶۱
۳-۶ رویکرد بهسازی مناسب در شرایط ایران ۶۲
۳-۶-۱ بهسازی جامع مشارکت¬محور ۶۲
۳-۶-۱-۱ ضرورت و شیوه مشارکت ۶۳
۳-۶-۱-۲ محور بقا ۶۳
۳-۶-۲ ویژگی¬های یک رویکرد بهسازی مناسب در شرایط ایران ۶۴
۳-۶-۲-۱ پیروی از رویکرد توسعه¬ای دارایی¬مبنا ۶۴
۳-۶-۲-۲ همکاری و هماهنگی نهادهای عمومی و اجتماع ۶۵
۳-۶-۳-۳ بهبود پیشرونده و افزایشی ۶۶
۳-۶-۳-۴ توجه به افزایش میل به ادامه زندگی در سکونتگاه پس از توانمند شدن ۶۶
۳-۷ سکونتگاه¬های یأس و سکونتگاه¬های امید ۶۷
۳-۸ کیفیت¬های فضایی در سکونتگاه¬های غیررسمی ۶۸
۳-۸-۱ مفهوم فضا ۶۹
۳-۸-۲ مفهوم فضای همگانی (عرصه عمومی) ۷۰
۳-۸-۳ مفهوم کیفیت ۷۰
۳-۸-۴ کیفیت¬های فضایی ۷۱
۳-۸-۴-۱ تصویر پذیری ذهنی ۷۱
۳-۸-۴-۲خوانایی ۷۲
۳-۸-۴-۳بستگی ۷۲
۳-۸-۴-۴مردمواری ۷۳
۳-۸-۴-۵ نفوذپذیری ۷۳
۳-۸-۴-۶ قابلیت دسترسی برای همگان ۷۴
۳-۸-۴-۷ پیچیدگی ۷۴
۳-۸-۴-۸ هم¬سازی ۷۴
۳-۸-۴-۹پاکیزگی ۷۵
۳-۸-۵ فضای شهری و فعالیت ۷۵
۳-۸-۵-۱ قرارگاه¬های رفتاری ۷۶
۳-۸-۶ کیفیت فضای شهری در بافت¬های ارگانیک ۷۶
۳-۹ تجارب جهانی ۷۸
۳-۹-۱ سائوپائولو ۷۸
۳-۹-۲ سرمایه¬های نهفته در سکونتگاه¬های غیررسمی کابل و نحوه مواجهه با آن¬ها ۸۵
۳-۱۰ جمع بندی ۹۴
فصل چهارم: شناخت محله افغان¬آباد
مقدمه ۹۷
۴-۱ موقعیت جغرافیایی ۹۷
۴-۲ تاریخچه ی پیدایش ۱۰۰
۴-۳ الگوی رشد و شکل گیری محله ۱۰۰
۴-۴ محیط طبیعی ۱۰۲
۴-۴-۱- آلودگی¬های زیست محیطی ۱۰۲
۴-۵ ساختار جمعیتی ۱۰۳
۴-۵-۱- ساختار سنی – جنسی ۱۰۳
۴-۵-۲- ویژگی های خانوار ۱۰۴
۴-۶ ویژگی¬های اجتماعی و اقتصادی ۱۰۴
۴-۶-۱- قومیت و مذهب ۱۰۴
۴-۶-۲- وضعیت سواد ۱۰۵
۴-۶-۳- مهارت¬های شغلی ۱۰۶
۴-۶-۳-۱ مهارت¬های اشتغال خانگی ۱۰۶
۴-۶-۴- درآمد ۱۰۷
۴-۷ فضا ۱۰۸
۴-۷-۱- سازمان فضایی ۱۰۸
۴-۷-۲- بررسی کیفیت¬های فضایی در افغان¬آباد ۱۰۸
۴-۷-۲-۱- تصویر¬پذیری ذهنی ۱۰۸
۴-۷-۲-۲- خوانایی ۱۰۹
۴-۷-۲-۳- بستگی ۱۰۹
۴-۷-۲-۴- مردم¬واری ۱۰۹
۴-۷-۲-۵- نفوذپذیری ۱۱۰
۴-۷-۲-۶- قابلیت دسترسی برای همگان ۱۱۰
۴-۷-۲-۷- پیچیدگی ۱۱۱
۴-۷-۲-۸- هم¬سازی ۱۱۲
۴-۷-۲-۹ پاکیزگی ۱۱۲
۴-۷-۳- گونه¬شناسی مسکن و نحوه ارتباط فضاهای خصوصی ۱۱۲
۴-۸ مورفولوژی ۱۱۸
۴-۸-۱- مورفولوژی در مقیاس بلوک ۱۱۸
۴-۸-۲- مورفولوژی در مقیاس قطعات تفکیکی ۱۱۸
۴-۸-۳- دانه¬بندی ۱۲۱
۴-۸-۴- تعداد طبقات ۱۲۱
۴-۸-۵- کیفیت ابنیه ۱۲۴
۴-۸-۶- مالکیت ۱۲۴
۴-۹ کارکرد ۱۲۸
۴-۹-۱- کاربری اراضی ۱۲۸
۴-۹-۲- دسترسی ۱۲۸
۴-۹-۳- تاسیسات ۱۳۰
۴-۱۰ ادراک ۱۳۴
۴-۱۰-۱- تصویر ذهنی ۱۳۴
۴-۱۱ منظر ۱۳۸
۴-۱۱-۱- خط آسمان ۱۳۸
۴-۱۱-۲ آستانه¬ها ودیدهای متوالی ۱۳۸
۴-۱۱-۳ کفسازی ۱۳۹
۴-۱۱-۴ جداره¬ها ۱۳۹
۴-۱۲ قرارگاه¬های رفتار ۱۴۱
۴-۱۳ جمع¬بندی ۱۴۵
فصل پنجم: روش پژوهش و توصیف و تحلیل داده¬ها
۵- روش پژوهش و توصیف و تحلیل داده¬ها ۱۴۷
۵-۱- رویکرد پژوهش ۱۴۷
۵-۲- نوع پژوهش ۱۴۷
۵-۳- روش پژوهش و گرد¬آوری اطلاعات ۱۴۸
۵-۵- نمونه پژوهش، روش نمونه¬گیری و حجم نمونه ۱۴۸
۵-۶- پرسش های پژوهش ۱۴۹
۵-۷- متغیرهای مورد بررسی در پژوهش ۱۵۰
۵-۸- تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش ۱۵۱
۵-۸-۱- حس تعلق ۱۵۱
۵-۸-۲- سرمایه اجتماعی ۱۵۲
۵-۸-۲-۱- اعتماد درونی ۱۵۲
۵-۸-۲-۲- اعتماد بیرونی ۱۵۲
۵-۸-۲-۳- اعتماد به رهبر محله ۱۵۲
۵-۸-۲-۴- اعتماد نهادی ۱۵۳
۵-۸-۲-۵- بستگی اجتماعی و هنجارهای نافذ ۱۵۳
۵-۸-۲-۶ عضویت در شبکه¬های اجتماعی ۱۵۳
۵-۸-۳- تعاملات اجتماعی ۱۵۴
۵-۸-۳-۱- تعاملات اجتماعی درون محله¬ای ۱۵۴
۵-۸-۳-۲- تعاملات اجتماعی بیرون محله ۱۵۴
۵-۸-۴ احساس امنیت در فضاهای همگانی ۱۵۵
۵-۸-۵- احساس امنیت سکونت ۱۵۵
۵-۸-۶- تمایل به مشارکت در بهسازی محله ۱۵۶
۵-۸-۷- همکاری در سطح محله ۱۵۶
۵-۹- پردازش داده¬ها ۱۵۷
۵-۹-۱- آزمون برازش داده ها ۱۵۷
۵-۹-۲- اعتماد (پایایی) ۱۵۷
۵-۹-۳- اعتبار (روایی) ۱۵۸
۵-۱۰- روش¬های مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده¬ها ۱۵۹
۵-۱۰-۱- روش تحقیق همبستگی ۱۶۰
۵-۱۰-۱-۱ پژوهش¬های رابطه¬ای ۱۶۰
۵-۱۰-۱-۲ تدابیر گردآوری داده¬ها ۱۶۰
۵-۱۱- تحلیل داده¬ها ۱۶۲
۵-۱۱-۱- سنجش میزان اعتماد (پایایی) پرسشنامه ۱۶۲
۵-۱۱-۲- آمار توصیفی ۱۶۳
۵-۱۱-۲-۱ آمار توصیفی ادراک ساکنان از محله ۱۶۳
۵-۱۱-۲-۲ مشکلات محله از دیدگاه ساکنان ۱۶۳
۵-۱۱-۲-۲-۱ بدترین مکا¬ن¬های محله از دیدگاه ساکنان ۱۶۵
۵-۱۱-۲-۲-۲ بهترین مکان¬های محله از دیدگاه ساکنان ۱۶۶
۵-۱۱-۲-۲-۳ تصویر ذهنی افراد از محله ۱۶۷
۵-۱۱-۲-۲-۴حس مکان ساکنان ۱۶۸
۵-۱۱-۲-۲-۵ ویژگی¬های یک محله خوب از دیدگاه ساکنان ۱۶۹
۵-۱۱-۲-۳ آمار توصیفی متغیرهای پژوهش ۱۷۰
۵-۱۱-۳- آمار استنباطی ۱۷۱
۵-۱۱-۳-۱ بررسی نرمال بودن توزیع متغیرهای مورد بررسی در پژوهش ۱۷۲
۵-۱۱-۳-۲ آزمون شدت همبستگی متغیرهای پژوهش ۱۷۳
۵-۱۱-۳-۳ بررسی فرضیه¬های پژوهش ۱۷۴
فصل ششم: ارزیابی و طرح بهسازی سکونتگاه هدف
۶-۱- چشم¬انداز اولیه ۱۸۰
۶-۲- ارزیابی محدوده مطالعه به روش SWOT 181
۶-۳-چشم انداز،اهداف، راهبرد ها و سیاست های طراحی ۱۹۳
۶-۳-۱- چشم¬انداز نهایی ۱۹۳
۶-۳-۲- اهداف کلان ۱۹۳
۶-۴- سند توافقنامه بهسازی گام به گام محله افغان¬آباد ۱۹۹
۶-۴-۱- هدف از تهیه راهنما ۲۰۰
۶-۴-۲- مرحله نخست:نهادسازی و بسترسازی برای مشارکت و تعامل ساکنان و شهرداری ۲۰۱
۶-۴-۳- مرحله دوم: اعتمادسازی دوسویه ۲۰۲
۶-۴-۴- مرحله سوم: حذف عناصر آلوده کننده و مخاطرات زیست¬محیطی ۲۰۳
۶-۴-۵- مرحله چهارم: کفسازی فضاهای همگانی ۲۰۵
۶-۴-۶ راهنمای کمی و کیفی ساخت و ساز ۲۱۰
۶-۴-۶-۱- اصلاح نظام قطعه¬بندی ۲۱۱
۶-۴-۶-۲- ساماندهی سطح اشغال و تراکم ساختمانی ۲۱۴
۶-۴-۶-۳- فعال¬سازی و بهبود منظر جداره¬های رو به فضای همگانی ۲۱۶
۶-۴-۶-۴ افزایش پوشش گیاهی در فضاهای همگانی ۲۱۹
فصل هفتم: آموزه¬های موجود در سکونتگاه¬های غیر¬رسمی
۷-۱- لزوم بازنگری در شیوه¬های مدیریت و برنامه¬ریزی ۲۲۴
۷-۱-۱-ناکارآمدی سیاست¬ها و برنامه¬های شهری ۲۲۴
۷-۲-الگوبرداری از سکونتگاه¬های غیررسمی برای هدایت توسعه-های جدید شهری ۲۲۶
۷-۲-۱- سکونتگاه¬های غیر¬رسمی خود¬انگیخته– بافت¬های زنده شهری ۲۲۶
۷-۲-۲- الگوی رشد سکونتگاه غیر¬رسمی ۲۲۶
۷-۲-۳- کیفیت¬های فضایی موجود در بافت¬های غیر¬رسمی ۲۲۸
۷-۳- پیش زمینه¬های بهره¬گیری از الگوی توسعه سکونتگاه¬های غیر¬رسمی ۲۲۹
۷-۳-۱- زمین بدون خدمات ۲۲۹
۷-۳-۲- هدایت به جای طرح¬ریزی ۲۳۰
۷-۳-۳- تدوین استانداردهای منعطف و متناسب با شرایط ۲۳۱
۷-۳-۴- آزادسازی فرآیند تغییر و توسعه شهری از سیطره اقتصاد ۲۳۱
۷-۴- توصیه های پژوهش ۲۳۳
۷-۵- سخن آخر ۲۳۴
منابع ۲۳۵
پیوست ها ۲۴۰
فهرست جداول
جدول (۱-۱) جمعیت سکونتگاه¬های غیررسمی در بیست شهر نخست ایران از نظر ابعاد مسئله ۶
جدول (۲-۱) عمده¬ترین دسته¬بندی¬های اسکان غیررسمی ۱۴
جدول (۳-۱) درصد خانه های پردازنده بهای خدمات بهداشتی و برق ۸۷
جدول (۳-۲) شاخص¬های استخراج شده از مبانی نظری ۹۵
جدول (۴-۱) ترکیب قومیتی محله افغان آباد ۱۰۵
جدول (۵-۱) ضریب آلفای کرونباخ شاخص¬های مورد بررسی در پژوهش ۱۶۳
جدول (۵-۲) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان ۱۶۴
جدول (۵-۳) بدترین مکان¬های محله از دیدگاه ساکنان ۱۶۶
جدول (۵-۴) بهترین مکان¬های محله از دیدگاه ساکنان، تعداد و درصد پاسخ¬دهندگان ۱۶۷
جدول (۵-۵) حس ساکنان نسبت به محله بر اساس نتایج پرسشنامه¬ها ۱۶۸
جدول(۵-۶) ویژگی¬های یک محله خوب از دیدگاه ساکنان ۱۶۹
جدول (۵-۷) درصد فراوانی و میانگین متغیرهای تحقیق در طیف لیکرت ۱۷۰
جدول (۵-۸) جدول مربوط به آزمون کولموگرف اسمیرنف ۱۷۲
جدول (۵-۹) ماتریس همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش ۱۷۳
جدول (۵-۱۰) درصد فراوانی و میانگین متغیر¬ها در طیف لیکرت ۱۷۴
جدول (۵-۱۱) همبستگی میان سرمایه¬اجتماعی و احساس عدم امنیت سکونت ۱۷۵
جدول (۵-۱۲) رابطه تمایل به مشارکت در بهسازی محله با سایر متغیرهای پژوهش ۱۷۶
جدول (۵-۱۳) همبستگی میان سرمایه اجتماعی و احساس عدم امنیت سکونت ۱۷۸
جدول (۶-۱) ارزیابی محله افغان¬آباد با استفاده از تکنیک SWOT 181
فهرست اشکال
شکل (۱-۱) ساختار پژوهش ۱۰
شکل (۳-۱) ترازوی بهسازی و توانمند¬سازی: نیاز به برقراری تعادل میان بهسازی و توانمندسازی برای برون رفت از چرخه-های معیوب ۴۸
شکل (۳-۲) شبکه بدون بستگی (الف) و شبکه با بستگی (ب)، (کلمن، ۱۳۸۴، ۶۶) ۵۸
شکل (۳-۳) سمت چپ:بافت پیرامون میدان دل کامپو سی ینا، سمت راست: بخشی از بافت محله افغان آباد ۷۷
شکل (۳-۴) بخشی از پروژه بلو هوریزنته در سائوپائو ۷۸
شکل (۳-۵) موقعیت،جمعیت وتولیدناخالص ایالت سائوپائولو ۷۹
شکل (۳-۶) نمونه ای از بهسازی زاغه در سائوپائولو، ۸۰
شکل (۳-۷) Jardim Olinda, Sao Paolo، (The Cities Alliance, 2008, 55) 83
شکل (۳-۸) بهسازی زاغه در سائوپائولو ۸۴
شکل (۳-۹) سکونتگاه غیر¬رسمی بر روی زمین کشاورزی در کابل، ۸۸
شکل (۴-۱) الگوی مکان گزینی ساکنان آغازین محله با توجه به موانع و محدودیت های طبیعی ۱۰۱
شکل (۴-۲) ترکیب سنی جمعیت محله افغان آباد، (نقش کلیک، ۱۳۸۹، ۲۶) ۱۰۳
شکل (۴-۳) هرم سنی- جنسی جمعیت محله افغان¬آباد در سال ۱۳۸۵ ۱۰۴
شکل (۴-۴) توزیع سطح سواد در میان با سوادان ۶ ساله و بیشتر جمعیت نمونه بررسی (نقش کلیک، ۱۳۸۸، ۶۸) ۱۰۶
شکل (۴-۵) قالیبافی درون منازل در محله افغان¬آباد ۱۰۷
شکل (۴-۶) محصوریت کوچه¬ها در محله افغان¬آباد ۱۱۰
شکل (۴-۷) نمونه¬ای از مقیاس انسانی موجود در فضاهای همگانی محله افغان¬آباد ۱۱۰
شکل (۴-۸) پیچیدگی به دلیل تنوع هندسی فضاها و تنوع ساخت و سازها در محله افغان آباد ۱۱۱
شکل (۴-۹) نمونه¬ای از خانه¬های قدیمی¬تر، گونه نخست در دسته¬بندی مسکن در محله افغان¬آباد ۱۱۳
شکل (۴-۱۰) پلان و کروکی دو واحد نوساز با یک اتاق در طبقه دوم در محله افغان آباد ۱۱۴
شکل (۴-۱۱) ارتباطات درونی سه خانه، دو نمونه نخست از خانه¬های قدیمی و گونه غالب خانه¬های محله است و گونه سوم ساختمانی نوساز در محله افغان¬آباد ۱۱۵
شکل (۴-۱۲) درختان و سردر بلند مسجد جامع در خط آسمان محله محله افغان¬آباد ۱۳۸
شکل (۴-۱۳) کیفیت جداره¬ها در محله افغان آباد ۱۳۹
شکل (۴-۱۴) بازی کودکان در فضای باز ورودی محله افغان آباد ۱۴۱
شکل (۴-۱۵) نمونه¬ای از قرارگاه¬های رفتاری در کنار مسجد هجرت در محله افغان¬آباد ۱۴۲
شکل (۴-۱۶) نمونه ای از قرارگاه¬های رفتاری در کنار مغازه در محله افغان¬آباد ۱۴۳
شکل (۴-۱۷) تجمع افراد در کنار دستفروشی در فضای باز ورودی محله افغان¬آباد ۱۴۳
شکل (۵-۱) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان و درصد پاسخ-دهندگان به هر یک از مشکلات ۱۶۴
شکل (۵-۲) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان و امتیاز هر مشکل .۱۶۵
شکل (۵-۳) درصد هر یک از بدترین مکان¬های محله از دیدگاه ساکنان ۱۶۶
شکل (۵-۴) درصد بهترین مکان ها از دیدگاه ساکنان ۱۶۷
شکل (۵-۵) ویژگی¬های یک محله خوب از دیدگاه ساکنان و درصد پاسخ¬دهندگان به هر ویژگی ۱۷۰
شکل (۵-۶) میانگین متغیرهای تحقیق برای محله در طیف لیکرت ۱۷۱
شکل (۶-۱) طرحی از نتیجه بهسازی پیشنهادی محله افغان آباد ۲۰۰
شکل (۶-۲) روند اصلاح قطعات تفکیکی و افزایش هدایت¬شده تراکم ساختمانی در محله ۲۱۰
شکل (۶-۳) عقب نشینی¬های پیشنهادی و قطعات جای گرفته در عمق بلوک ها ۲۱۲
شکل (۶-۴) یکی از الگوهای ممکن اصلاح قطعات به همراه معابر اصلاح شده و شبکه دفع آب¬های سطحی ۲۱۲
شکل (۶-۵) الگوی اصلاح هندسی قطعات تفکیکی و جابجایی قطعات جای¬گرفته در عمق بلوک¬ها ۲۱۳
شکل (۶-۶) الگوی پیشنهادی سطح اشغال و تراکم ساختمانی ۲۱۵
شکل (۶-۷) نمودی از طرح پیشنهادی در راستای فعال¬سازی و بهبود منظر جداره¬ها ۲۱۶
شکل (۶-۸) الگوی مناسب موجود برای دیوار حیاط ۲۱۷
شکل (۶-۹) الگوی فعال¬سازی جداره¬های فضاهای همگانی ۲۱۸
شکل (۶-۱۰) الگوی گیاهان بالارونده بر روی دیوار و در حیاط ۲۱۹
شکل (۶-۱۱) نمودی از نتیجه ی پیروی از سند راهنما در بازسازی خانه ها و بهسازی فضاهای همگانی ۲۲۰
شکل (۶-۱۲) دید پرنده پیشنهادی میدان ورودی افغان آباد ۲۲۱
شکل (۶-۱۳) دید ناظر از ورودی پیشنهادی محله ۲۲۲
شکل (۷-۱) تأثیر الگوهای همجواری جوامع بر نحوه گزینش مکان زندگی ۲۲۸
فهرست نقشه ها
نقشه (۴-۱) موقعیت محله افغان آباد در شهر گنبد کاووس ۹۹
نقشه (۴-۲) سازمان فضایی محله افغان آباد ۱۱۶
نقشه (۴-۳) ساختار فضایی محله افغان آباد ۱۱۷
نقشه (۴-۴) مورفولوژی در مقیاس بلوک ۱۱۹
نقشه (۴-۵) مورفولوژی در مقیاس قطعات تفکیکی ۱۲۰
نقشه (۴-۶) دانه بندی محله افغان آباد ۱۲۲
نقشه (۴-۷) تعداد طبقات محله افغان آباد ۱۲۳
نقشه (۴-۸) تراکم ساختمانی در محله افغان آباد ۱۲۵
نقشه (۴-۹) نوع مصالح در محله افغان آباد ۱۲۶
نقشه (۴-۱۰) سه بعدی ایزومتریک پر و خالی از محله افغان آباد ۱۲۷
نقشه (۴-۱۱) کاربری اراضی محله افغان آباد ۱۳۰
نقشه (۴-۱۲) سلسله مراتب دسترسی در محله افغان آباد ۱۳۱
نقشه(۴-۱۳) کیفیت دسترسی در محله افغان آباد ۱۳۲
نقشه (۴-۱۴) برآیند نقشه های تصویر ذهنی برداشت شده به همراه درصد اشاره پاسخ دهندگان ۱۳۶
نقشه (۴-۱۵) بررسی عناصر پنج گانه لینچ در محله افغان آباد ۱۳۷
نقشه (۴-۱۶) سازمان بصری محله افغان آباد ۱۴۰
نقشه (۶-۱) فاز نخست مداخله، کاهش مخاطرات زیست محیطی ۲۰۴
نقشه (۶-۲) فاز دوم مداخله، کفسازی و تکمیل شبکه دفع آبهای سطحی ۲۰۶
نقشه (۶-۳) فاز سوم مداخله، اصلاح شبکه معابر ۲۰۷
نقشه (۶-۴) ارتقای کیفیت های محیطی در فضاهای همگانی محله ۲۰۸
نقشه (۶-۵) پلان پیشنهادی فضای باز ورودی ۲۰۹
مقدمه
هنگامی که به سکونتگاه¬های بشر در آینده می¬اندیشیم ناخودآگاه تصویر شهرهایی زیبا و پیشرفته در ذهن ما شکل می¬گیرد. اما با نگاهی به رشد شتابان شهرنشینی در کشورهای جهان سوم و بررسی روند گسترش کلانشهرها، وارد دنیای واقعی می¬شویم. جهانی را پیش رویمان می-بینیم که به واسطه ساختارهای اقتصادی و اجتماعی موجودش بخشی از جوامع را از دستیابی به حقوق و نیازهای اولیه¬اشمحروم می¬سازد. دولت¬ها و مردم این بخش جامعه را طرد کرده و از آن دوری می¬گزینند تا درگیر گرفتاری¬های خاص آن نشوند. و بدین ترتیب این بخش رها شده که ساختارها و قوانین را در تضاد با نیازهای حیاتی¬اش می¬یابد، می¬کوشدحقوق خویش را با گریز از قانون بازیابد و نیازهایش را برآورده سازد. سرپناه و مسکن یکی از همان نیازهایی است که طبقات تهیدست اجتماعی در کشورهای جهان سوم برای برآورده شدنش چاره¬ای جز نادیده گرفتن قانون نمی¬یابند و اینجاست که اسکان غیررسمی آغاز می¬شود.
با گسترش سکونتگاه¬های غیررسمی و بروز مشکلات و آسیب-های برآمده از آن¬ها است که نهادهای متولی شهر دست به کار می¬شوند و در آغاز می¬کوشند با از میان برداشتن آن¬ها صورت مسئله را پاک کنند. اما چون ریشه-های اقتصادی و اجتماعی مسئله پابرجاست، دیر یا زود با این واقعیت روبرو می¬شوند که بسیاری از این سکونتگاه¬ها آمده¬اند که بمانند. دیری نمی¬گذرد که راه-حل¬های تسکین دهنده¬ای نظیر جابجایی نیز به دلیل تأمین نشدن منابع کنار گذاشته می¬شوند. از این پس کوشش نهادهای برشمرده بر تأمین حداقل خدمات با نگاهی کمی و از بالا به پایین متمرکز می¬شود. محدودیت منابع و ضعف¬های ساختاری باعث می¬شود که پروژه¬های خدمات رسانی به کندی پیش روند و در بهترین شرایط می-توان امیدوار بود که بخشی از نیازهای کمی ساکنان برآورده شود. اما هنوز این اجتماعات چه از نظر کالبدی و چه اجتماعی به عنوان تکه¬ای جدامانده از شهر مادر باقی می¬مانند.
این فایل به صورت word شامل ۳۲۶ صفحه میباشد.
دانلود مستقیم از سایت معماری بنا:
