استفاده از مصالح:
در هنگام استفاده از مصالح در محوطه سازی پارک ها و باغات نیاز به توجه تکنیکی در این خصوص وجود دارد. مثلا استفاده از کالار سیمان در پارک ها که امروزه رایج شده و بسیاری از جنبه های زیبا شناختی آنها را نابود ساخته است. زیرا سیمان از نظر ساختار بسیار ناپایدار است، هنگامی که اولین برف می بارد بسیار شاداب و پرطراوت به نظر می رسد اما پس از آن کیفیت خود را از دست می دهد. دومین مساله این است که برف سمبل پاکی و عفت است و این درحالی است که سیمان و بتون معنای وحشت و خشونت را به انسان القا می کند. بنابراین از سیمان و بتون می بایست در مکان هایی از پارک که در معرض دید نیستند مورد استفاده قرار گیرد. در مقابل سنگ نشان دهنده استحکام، وحدت و جاودانگی است. سنگ در بسیاری از ادیان مقدس است. مثلا در دین اسلام سنگ سیاهی که در کعبه زائرین ان را می بوسند و معتقدند که از بهشت آمده و در هنگام نزول از آسمان به رنگ سفید بوده اما در اثر گناهانی که بشر مرتکب شده سیاه شده است.
مثلا امروزه استفاده از آجر و خشت به کلی از مد افتاده تلقی می شود. اما باید بدانیم که دوام این محصول می تواند با توجه به کیفیت آن مناسب باشد. خشت های گلی که شهر باستانی بابل به کار می رفته بوسیله شل دادن به گل مرطوب درست شده است. این بلوک های گلی سپس در مقابل نور آفتاب خشک می شوند و در مکان مناسب مورد استفاده قرار می گرفتند و در ساخت خانه ها کاربرد داشته اند.
حدود ۳ هزار سال پیش از میلاد مسیح انسان این مساله را دریافته بود که هنگامی که گل مرطوب خشک شود تبدیل به ماده ای سخت می شود. در آن زمان از گل رس برای ساخت ظروف استفاده می شد. رومی ها مهارت لازم را در ساخت خشت کسب کرده و سپس این هنر را در اختیار مردمان شمال اروپا قراردادند. این خشت ها در قرون وسطی در ساخت دودکش ها و مناره کلیساها مورد استفاده قرار گرفت. البته امکان این نبود که در کوره های آجرپزی ابتدایی این خشت ها در دمای بالایی درست شوند.بعد از ۱۲۰۰ سال پس از میلاد مسیح کشورهای سفلی مانند هلند و جنوب انگلستان مبادرت به ساخت این خشت ها ورزیدند. اما در زمان حاضر این خشت ها و در واقع آجر ها به اندازه استاندارد رسیده اند اما در ساخت دیوار باغاها کاربردی ندارند، آجرهای دست ساز از نظر ساختار به گونه ای هستند که هرگز ماشین نمی تواند ان را بسازد؛ آجر های دست ساز را می توان به اندازه مورد نیاز ساخت. این طور به نظر می رسد که آجرهای دست ساز از نظر زیبایی و آذین بندی بهتر از آجرهای کارخانه ای است، البته هزینه دستمزد ساخت آنها از مواد خام بیشتر می شد؛ این مساله هم حل شد و زیبایی حاصله جای خود را به پرداخت هزینه های کلان داد. در دهه سوم قرن بیستم “وینستون چرچیل” به ساخت خشت و آجر و کارگران این حرفه بسیار اهمیت می داد.
سفال هم یکی از مصالح قدیمی است که در امر محوطه سازی باستان اهمیت بسیاری داشته است. سفال همان گل رس است که در دمایی پایین تر از کوره آجرپزی خشک می شود و به رنگ سرخ بسیار زیبایی در می آید و در گذشته بیشتر در ساخت ظرف و ظروف مورد استفاده قرار می گرفت. امروزه بسیاری از کارخانه ها به جای اساتفاده از پلاستیک و بتون استفاده از این ماده را توصیه می کنند. بسیاری از باغهای بر جای مانده از مصر باستان و روم دارای دیوارهای رنگین بوده اند که دلیل آن استفاده از گل رس و سفال بوده است. در زمان برگزاری فستیوال ها برای تزئینات روی دیوارهای پارک ها و باغها می توان از سفال استفاده کرد. هن.ز هم “توسکانی” در ایتالیا در مرکز ساخت سفال قرار دارد.
خصوصیات چمن:
گیاهی است تک لپه ای ( مونوکوتیلدون ) از تیره گرامینه ها و جزء نباتات دائمی یک یا چند ساله محسوب می شود . این گیاه انتشار جهانی داشته و تحت شرایط آب و هوایی گوناگون از نواحی استوایی تا نواحی قطبی می روید. مرکز رویش چمن در قسمت طوقه ، نزدیک خاک است و این مرکز رویشی پایین به گونه ای است که کار چمن زنی را آسان می کند و از این رهگذر هیچگونه آسیبی به مریستم انتهایی گیاه وارد نمی شود و نیز قدم زدن روی آن تقریباً بدون عارضه بوده و حتی در مقابل پاخوری ولگد کوب شدن نیز مقاومت نشان داده و آنچنان آسیبی به چمن وارد نمی شود .
گیاه چمن دارای سیستم ریشه ای از نوع افشان بوده و به طوری که از ریشه های اصلی گیاه ریشه های فرعی زیاد منشعب می گردند. چمن در میان گیاهان زینتی آسیب پذیر ترین آنها نسبت به کمبود آب به شمار می رود و این به دلیل حجم کم سیستم ریشه ای چمن می باشد .
به هر حال این گیاه به دلیل داشتن بافت برگی متراکم و پوشاننده بهترین پوشش برای زمین های ورزشی بخصوص زمین فوتبال محسوب می گردد.
ویژگیها و شرایط چمن خوب
_قابلیت پا خوری و استقامت
_سازگاری با شرایط آب و هوا و چهار فصل بودن
_دوام ، طول عمر و قدرت تحمل چیده شدن در دفعات و رشد مناسب
_ظرافت ، لطافت و سرسبزی برگها ، بافت و رنگ خوب در فصلهای مختلف
_دارا بودن ساقه کوتاه با قدرت پنجه زنی زیاد و سرعت جوانه زدن
_عاری بودن از کچلی ،علفهای هرز ، آفات و بیماریها
_مقاوم به خشکی ، سرما و گرما و شوری خاک و سایه
چمن های فصل گرم : به درجه حرارت بالا مقاوم بوده و رشد بهینه آنها در نور کامل خورشید و درجه حرارت ۲۵ تا ۳۵ درجه سانتیگراد است .
چمنهای فصل سرد:در آب و هوای خنک خوب رشد می کنند ، به گرمای زیاد مقام نیستنددرجه حرارت مناسب آنها ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتیگراد است .
چگونگی ایجاد سیستم زهکش فنی :
در خاکهایی که خاصیت زهکشی مناسب نداشته باشند بطور مصنوعی اقدام به ایجاد سیستم زهکشی می گردد برای اینکار ابتدا عملیات خاکبرداری در منطقه مورد نظر صورت می گیرد .
عمق عملیات خاکبرداری معمولاً بین ۸۰-۷۰ سانتیمتر خواهد بود . زمین مربوطه پس از انجام خاکبرداری بایستی کاملاً از نظر توپوگرافی (پست و بلندیها) مسطح و یکنواخت باشد . در این مراحله عملیات حفر کانالهای اصلی و فرعی صورت می گیرد، شیب لازم برای هدایت آب به بیرون از سیستم بایستی در نظر گرفته شود ، معمولاً برای حصول نتیجه مطلوب در انتخاب جنس کانالها از بتن سیمانی یا لوله های پلی اتیلین استفاده می شود . برای سهولت خروج آب از سیستم ، کانالهای اصلی و فرعی تعبیه شده به یک سیستم خروجی نهایی منتهی می گردند و بدین ترتیب آب مورد نیاز گیاه پس از قرار گرفتن در دسترس سیستم ریشه ای و مشروب کردن ریشه ها ( مازاد آب بصورت زه آب) ازمنطقه ریشه ها به پایین نفوذ کرده ( طبقات زهکش ،آب را تدریجاً نفوذ داده و به پایین منتقل می کنند) و از سیستم به بیرون از محوطه زمین چمن منتقل می شود .
مرحله بعدی در ایجاد سیستم ، استفاده از سنگهای رودخانه ای بصورت قلوه سنگها و ایجاد طبقه بلوکاژ است معمولاً ایجاد طبقه در ۲ یا ۳ ردیف صورت می گیرد و عمل آن نیز به ۳۵-۲۵ سانتیمتر می رسد . در ایجاد این طبقه نهایت دقت در عملیات اجرایی بایستی صورت گیرد تا حالت تثبیت ایجاد گردد و از مشکلات بعدی جلوگیری شود برای اینکار زدن غلتک ضروری است .
مرحله نهایی عملیات ، تشکیل طبقه فوقانی طبقه بلوکاژ ، یعنی استفاده از شن های ریز و درشت است که نقش فیلتر بین طبقات بلوکاژ و خاک بستر را دارند و از مسدود شدن فضاهای خالی بین طبقه بلوکاژ (خلل و فرج ایجاد شد) جلوگیری کرده و نفوذ آب به طبقه زیرین را تسهیل می نمایند . عمق این طبقه نیز ۱۵-۱۰ سانتیمتر خواهد . بعد از ایجاد سیستم زهکشی ، مهمترین قسمت زیرسازی بستر چمن ،انتخاب نوع خاک زیر بستر چمن و ایجاد این طبقه است . چرا که بستر اصلی چمن همان خاک محسوب می شود و هر چقدر در انتخاب ،ظرافت بخرج داده شود موفقیت به همان اندازه بالا خواهد بود خاک انتخابی بایستی از نظر مواد آلیـ معدنی غنی باشد تا شرایط مطلوب برای رشد و نمو گیاه را فراهم نماید.
در انتخاب خاک بستر از نوع خاکهای رسی ( قطر ذرات کمتراز ۰۰۲/۰ میلی متر ) با ترکیب خاک ـ ماسه ( قطر ذرات ۰۲/۰ تا ۰۰۲/۰ میلی متر استفاده می‌شود .
این نوع خاک ها با توجه به بافت آنها مستحکم بوده و با سادگی قابل گسست نیستند و ساختمانشان زود پاشیده نمی شوند . بنابراین برای بستر چمن (مخصوصاً در زمین های فوتبال) اهمیت خاصی پیدا می کنند .
عملیات غنی سازی ( حاصلخیز نمودن )خاک حتماً بایستی صورت گیرد . اینکار بوسیله کودهای آلی ( حیوانی ) خاک برگ ـ مواد هوموسی ،کمپوست و … صورت می گیرد.
در انتخاب نوع خاک ( رس و ماسه ریز ) باید دقت شود که خاک انتخابی عاری از هر گونه آلودگی به مواد آهکی و مواد نمکی و بذر و علفهای هرز و عوامل بیماریزا و غیره باشد . برای این منظور میتوان از طریق آزمایشگاههای تست خاک ،به میزان املاح محلول در خاک ( Al,Ca,Na…) پی برد .
عمق طبقه خاک زیر بستر معمولاً ۲۵-۲۰ سانتیمتر خواهد بود.
عملیات بعدی در انجام مراحل آماده سازی بستر زیرین چمن شامل ، ماله کشی روی خاک مورد نظر ، تسطیح خاک حالت تراز بستر و همچنین شیب بندی و نهایتاً زدن غلتک برای کوبیدن خاک خواهد بود . در شکل زیر نیمرخ ۱۰ سانتیمتری پروفیل سیستم زهکشی فنی نشان داده می شود :
و هر چقدر این زیر ساخت محکم و سنگین باشد چمن عمر و دوام بیشتری خواهد داشت مخصوصاً در نقاط شیبدار و قابل شستشو برای دستیابی به خاک مناسب از نقطه نظر بافت مطلوب و زهکشی و PH بایستی مقدار معینی از مواد افزودنی به آنها اضافه نمود ، همچنین خاک چمن باید عاری از علف های هرز (نوع خطر ناک ) باشد و برای حل این مشکل پیش از اقدام به کاشت چمن بایستی تمام علفهای هرز و اندام هایی مثل ریزوم و استولون و غده و پیاز را که مربوط به این گیاهان است ، منهدم از خاک منطقه چمنکاری خارج نمود . در مورد بذر آنها اینکار قبل از مراحل تشکیل بذر گیاهان هرز صورت می گیرد . در بحث های بعدی مفصلاً به موضوع کنترل علفهای هرز پرداخته خواهد شد .
کاشت چمن :
کاشت چمن به چهار طریق قابل اجرا است :
۱ـ 
بعد از آماده سازی زمین مثل حمل و پخش خاک و انجام عملیات ماله کشی ( برای تسطیح خاک بستر) و ایجاد تراز زمین و غلتک زنی ( برای کوبیدن و محکم کردن خاک بستر ) بستر برای پاشیدن بذر چمن آماده شده و کاشت صورت می گیرد.
در کشور ما بذر پاشی به روش سنتی و دست پاش انجام می گیرد البته لازم و ضروری است که کاشت بذر و چمن در روزهای بدون باد صورت گیرد تا نتیجه مطلوب حاصل گردد ، و نهایتاً نیاز به عملیات کلی واکاری نباشد.
برای انجام عملیات کاشت بذر چمن ، ابتدا بذرها به نحو توصیه شده و به مقدار کافی بایستی در همه جای زمین افشانده شود ، در غیر اینصورت چمن به حالت ناهمگن و غیر یکنواخت سبز خواهد شد مقدار بذر مصرفی نیز بستگی به درشتی و ریزی بذر دارد از ۶۰-۳۰ گرم در متر مربع فرق خواهد کرد . البته کار بذر پاشی را میتوان با ماشینهای سانتریفوژ نیز انجام داد که فعلاً در کشور ما کاربردی ندارد .
به هنگام استفاده از این ماشین یا دیگر وسایل مکانیکی بهتر است بذرها را با موادی مانند ماسه یا خاک نرم مخلوط نمود و سپس اقدام به کاشت کرد.
برای اینکار نخست تمام بذر را به دو قسمت مساوی تقسیم می کنیم قسمت اول را در جهت معینی پخش می کنیم و سپس قسمت دوم بذر را عمود بر حالت قبلی می افشانیم . در کشور ما معمولاً بعد از این مرحله برای تثبیت بذر غلتک زده می شود برای حفظ رطوبت بذر می توان لایه ای از مواد آلی مالچ سبک و عاری از بذر علفهای هرز ( کود دامی پوسیده و خاک برگ الک شده ) به ضخامت ۵/۱-۱ سانتیمتر بر سطح بستر کاشت گسترانید.
در هنگام آبیاری که برای نخستین بار صورت می گیرد بهتر است مدت زمانی را که طول می کشد تا آب به عمق ۳۰-۲۰ سانتیمتری نفوذ کند یاداشت شود تا برای آبیاری های بعدی ، برای همان زمان یادداشت شده اقدام گردد . هم اکنون در پارکهای بزرگ و زمین های ورزشی از سیستم آبیاری اتوماتیک استفاده می شود.
دستگاه چمن زن :
نمونه‌هایی از چمن زن های برقی ، موتوری، تراکتوری که امروزه کاربردشان زیاد است در شکلهای زیر آماده است .
هر قدر چمن بیشتر کوتاه شود تناوب چمن زنی و مدت زمان آبیاری نیز بیشتر می شود پیرایش چمن در فاصله های زمانی کوتاه گرچه کاری دشوار است اما دستاوردهای ارزشمندی داردکه از آن جمله است
مقاومت در برابر پا خوردگی و همچنین خاصیت خودترمیمی چمن ) در بحث عملکرد چمن ، با انجام عمل پیرایش و هرس بر روی آن ، افزایش دوره رشدو مقاومت آن نسبت به عوامل گوناگون مد نظر است که نهایتاً بر روی طول دوره عمر گیاه تأثیر فوق العاده ای خواهد گذاشت .
در احداث زمین فوتبال انتخاب نوع چمن ( واریته مخصوص ) بسیار مهم و حائز اهمیت است .
در این مورد خاص سنخیت نوع چمن بکار رفته در فضای ورزشی کاملا لازم است و بنابراین بایستی از چمنی استفاده نمود که در طول مدت زمان لازم، نتیجه مطلوب را حاصل نماید.( قابلیت بهربرداری در تمامی فصول سال را نیز داراباشد)
دستور العمل اجرایی به شیوه علمی و اصولی حفظ و نگهداری چمن زمین فوتبال در دوره‌رشد و بهره برداری از آن :
چمن جز نباتات گیاهان بسیار ظریف و حساس است و جلوه و زیبایی آن (از نظر صفات کمی و کیفی ) مستلزم وقت و هزینه است که برای حفظ و نگهداری آن صرف می شود و نکته مهم این که دقت در حفاظت چمن و همچنین استفاده اصولی و علمی از این پوشش سبز و دوام و کاربری مفید آن در طول دوره حیات نقش اساسی دارد به طوری که هر چه قدر استفاده از زمین چمن اصولی تر انجام پذیرد، طول عمر چمن ( دوره بقاء ) و رشد آن نیز طولانی و دائمی خواهد بود.
اولین گام در حفظ و نگهداری چمن آبیاری است . آن هم آبیاری اصولی چمن که بسیار حائز اهمیت است . آبیاری معمولاً در طول شبانه روز ( بسته به نیاز آبی گیاه و شرایط خاص منطقه ) متفاوت خواهد بود . و ممکن است در اوایل و یا اواخر ساعات روز انجام گیرد . از آبیاری در زیر تابش آفتاب ( مخصوصاً تابش عمودی ) حتی الامکان باید خودداری کرد . عمق آبیاری نیز مهم است و حتماً بایستی کاملاً عمقی باشد نه سطحی ، میزان آبیاری نیز بر حسب درجه حرارت رطوبت نسبی و فاصله بارندگی ها و گونه چمن متفاوت خواهد بود.
استفاده از حاصل خیز کننده های خاک
(نیترات – فسفات – سولفات)
این حاصلخیز گننده ها به صورت کودهای آلی و طبیعی (دامی ) و کودهای معدنی و مصنوعی ( شیمیایی) به زمین داده می شود. انجام عملیات حاصلخیزی توسط کودها ( کوددهی ) بایستی زیر نظر کارشناس و فرد متخصص در امور مربوطه صورت پذیرد تا نتایج سوء و زیان بار به وجود نیاید.
استفاده از سموم دفع آفات نباتی و امراض
به طور مثال طعمه پاشی برای مبارزه با آبدزدک ، اجرای عملیات در این مرحله مستلزم نظارت فرد متخصص بوده و اهمال کاری ممکن است خطرات زیان باری به وجود آورد .
مبارزه مکانیکی و کشیدن علفهای هرز چمن
این مرحله بسیار حائز اهمیت است و در یکنواختی ، رشد و پوشش سبز (چمن ) نقش زیادی دارد . به جرأت می توان گفت که مبارزه اصولی و دائمی با گیاهان هرز ، در طول دوره بقای پوشش اصلی تأثیر بسیار فراوان و مهم دارد در صورت مبارزه به موقع و اصولی با علفهای هرز می توان انواع آنها را محدود و کاملاً از بین برد و بدین ترتیب پوشش همگن و یک دست با عملکردی بالا به دست آورد .
هرس یا چین زدن چمن
این کار از ارتفاع معین و خاصی صورت می پذیرد . در جین زدن چمن ارتقاع متناسب ۵-۴ سانتی متر است و حتی الامکان بایدسعی شود که آن ارتفاع حفظ گردد . تیز یا کند بودن تیغه ماشین چمن زنی نیز در این مرحله دارای اهمیت خاصی است ، به طوری که هر قدر تیغه ماشین تیز تر باشد ، عملیات مربوط به چین زدن نیز اصولی ، با کیفیت بالاتر و در مدت زمان کوتاه تر صورت خواهد پذیرفت .
البته باید در نظر داشت که در اجرای عملیات هرس بایستی از نوع دستگاه چمن زن خاص زمینهای فوتبال استفاده کرد .
عملیات ترمیم
ممکن است در نقاطی از زمین بر اثر کنده شدن چمن و یا کوبیدگی ها مکرر ، نشاء ها از هم فاصله گرفته و یا کاملاً خالی گردد. در این صورت برای جلوگیری از توسعه این نقیصه که سطح قابل توجهی از زمین را در بر گرفته و زمین دچار کچلی می شود ، سریعاً اقدام به عملیات ترمیم می نمایند. اجرای این مرحله با نظارت کامل کارشناس مربوط و متخصصین در این امر صورت می‌پذیرد.
انجام عملیات سیخک زنی یا چنگک زدن
گاهی اتفاق می افتد که در اثر استفاده مداوم و غیر اصولی از زمین لایه خاک زیر پوشش چمن کوبیده شده و حالت متراکم تر پیدا می کند . دراین حالت بر اثر عدم تبادلات گازهای هوا بین بخش ریشه ای گیاه و محیط بیرون ، صدمات جبران ناپذیری به گیاه وارد می شود . با اجرای این عملیات ، در راستای بهبود وضعیت زمین اقدام مناسبی صورت گرفته و تقریباً محیط از این نظر احیاء می‌گردد.
در اجرای این مرحله از مراحل حفظ و نگهداری ، استفاده از نظرها و تجارب کارشناسان مربوط به بخش فضای سبز و متخصصیّن امر اجتناب ناپذیراست.
توزیع یکنواخت و همگن
مخلوط خاک و کود بر روی پوشش سبز
برای نیل به تقویت پوشش و نهایتاً پیشگیری از صدمات گوناگون که ممکن است حاصل گردد لازم و ضروری است که این نوع توزیع مخلوط صورت پذیرد . اجرای این مرحله که در اواخر پاییز یا اوایل زمستان صورت می گیرد، از نقطه نظر دوام وطول دوره رشد و بقاء چمن بسیار حائز اهمیت است.
زدن غلتک
زدن غلتک نیمه سنگین در صورت احساس نیاز زمین کاملاً ضروری است . در نقاط خاصی که ممکن است چمن پف کرده و یا اینکه سطح ، در اثر کوبیدگی مداوم دچار پستی و بلندی شده باشد غلتک زده می شود این کار با نظر متخصص مربوط باید صورت گیرد.
در صورت مشاهده هر گونه آلودگی به بیماری یا امراض گوناگون سریعاً بایستی محل آلوده پاکسازی شده و از زمین خارج شود ،تا از گسترش آن در سایر قسمتهای سطح پوشش جلوگیری به عمل آید .
حتی الامکان سعی شود برای مدت یکسال بعد از بهره برداری زمین، از کفشهای مجاز ورزشی ( ته صاف و بدون استوک) برای انجام بازیها و تمرینها استفاده گردد . تا سطح زمین ( لایه رس زیر پوشش) حالت کوبیدگی لازم را پیدا کند همچنین نشاء ها به دوره‌خاصی از رشد (ریزوم زایی) برسند.
نکته آخر این که در استفاده از زمین چمن بایستی کاملاً اصولی و عملی رفتار نمود ، چرا که چمن جزء نباتات بوده و یک موجود زنده به حساب می آید ،افراط در استفاده و آن هم غیر اصولی ، صدمات جبران ناپذیری را به آن وارد می کند . برای استفاده اصولی از زمین ، می توان با تنظیم برنامه زمانی مشخص با حداکثر ۶ـ۵ ساعت در ۲ یا ۳ مرحله بازی یا تمرین در طول هفته اقدام نمود.
در اینجا بدلیل اهمیت ویژه انتخاب گونه چمن برای شرایط گوناگون به ضوابط انتخاب چمن می پردازیم .
ضوابط انتخاب انواع چمن در موقعیتهای مختلف خاکی و اقلیمی:
۱ـ چمن های مقاوم با شوری و آهکی خاک Loium
۲ـ چمن های ٍمقاوم و مناسب برای خاک های گچی
Cynosurus Cristantus
۳ـ چمن های مقاوم به خاکهای اسید
Festuca-Agrostis
۴ـ چمن های مناسب برای خاک های مرطوب و یا سنگین
Phleum-Poa-Festuca
۵ـ چمن های مقاوم و مناسب برای مناطق ساحلی
Festuca
۶ـ چمن های مناسب مناطق کوهستانی ( نسبتاً سرد)
Poa.SP
