معماری ارگانیک

بینش معماری ارگانیک ریشه در فلسفه رمانتیک دارد.رمانتیسم یک جنبش فلسفی هنری و ادبی در اواخر قرن هیجدهم و نوزدهم میلادی در شمال غربی اروپا و آمریکا سرایت کرده است.این جنبش واکنشی در مقابل خرد گرایی عقل مدرن بود.گوته و شیلر دو شاعر به نام آلمانی  واژه رمانتیک را در مقابل کلاسیک برای اولین بار به کار بردند.

—رمانتیکها همانند پیروان تفکر کلاسیک به ذهن انسان اعتقاد داشتند.ولی رمانتیکها به آن بخش از ذهن توجه داشتند که بیشتر در باره احساس و عواطف بود.در صورتی که برای فلاسفه کلاسیک مانند دکارت ، عقل و منطق اهمیت داشت.

—کلاسیسیسم یا خرد باوری به مبانی علوم اثباتی مانند فیزیک ،ریاضی و خرد و منطق معتقد است.در حالی که رمانتیسم یا احساس باوری به تخیل ، احساس و هیجان و عاطفه نظر دارد.

—نکته حائز اهمیت این که اکثر فلاسفه رمانتیک شاعر بودند و به تجلیل از طبیعت عواطف و تخیل می پرداختند.در حالی که اکثر فلاسفه کلاسیک ریاضی دان بودند.

—لذا در آثار ادبی و هنری کلاسیک می توان وضوح ،عدم ابهام،نظم،تقارن و تناسب را مشاهده کرد؛ولی در آثار رمانتیک بر انگیختن احساس و هیجان،ایجاد ابهام و توهم و مناظر تماشایی طبیعی مورد نظر است.کلاسیک به دنبال سلطه بر طبیعت است در حالی که رمانتیک در پی تحسین طبیعت است.

—فردریش ویلهم شیلینگ که یکی از بنیانگذاران مهم فلسفه رمانتیک محسوب می شود معتقد بود که طبیعت جزیی از خود انسان است و بین انسان و طبیعت جدایی نیست.

—برای نظریه پردازان قرن نوزدهم آمریکا که به دنبال زیبایی مدرن بودند ،طبیعت تنها فلسفه صحیح تلقی می شد.هنرمند می بایست ترکیبی می ساخت که به موازات طبیعت باشد و پروسه حیات و رشد و توسعه را به صورت انتزاعی نشان دهد.

—رالف والدو اِمرسون نویسنده، شاعر و کشیش آمریکایی هنرمندان را تشویق می کرد که از طبیعت الهام بگیرند.وی هنرمندان را برای یافتن رابطه بین فرم و عملکرد  در طبیعت هدایت می کرد. او می نویسد : “طبیعت سیستمی از فرم ها و روش های به وجود آوردن را خلق می کند که مستقیما قابل تطبیق در هنر است. ”

—همچنین ویوله لودوک معمار معروف فرانسوی معماران را ترغیب می کرد که قوانین طبیعی خلقت را به کار گیرند همانند مجسمه سازان قرون وسطی که گیاهان و حیوانات را مطالعه می کردند تا بفهمند که چگونه فرم های آنها یک عملکردی را نشان می دهند و یا خود را با خصوصیات ارگانیسم تطبیق می دهند.

—معماری ارگانيك در امريكا در قرن ۱۹ توسط فرانك فرنس ولويی ساليوان شكل گرفت اوج شكوفايی اين نظريه را می توان در نيمه اول قرن بيستم در نوشتارهاو طرحهای فرانك  لوید رایت مشاهده كرد.

به اعتقاد فرانک فرنِس بر اساس نظریه ارگانیک همه فرمها ی طبیعی پویا هستند.نیروها وفشارهایی که در ساختار یک حیوان دخیل هستند ، کشش ماهیچه ها و مفاصل هنگامی که موجود حرکت می کند، طرح  رشد و گسترش که در فرم گیاهان و صدف ها دیده می شود تصویری از یک شکل زنده است.اگر یک کار هنری بخواهد بیان کننده باشد، باید به صورت ارگانیک ساخته شود،اجزا آن نمی توانند به صورت بخش های مجزا باشند بلکه آنها باید در یک سیستم پویا و شکل پذیر در یکدیگر ادغام شده باشند.

The Baldwin School :Frank  Furness

—ساليوان كه خود از پايه گذاران سبك مكتب شيكاگو ومعماری مدرن در امريكا بود اعتقاد زيادی به فرم های طبيعی وسبك ارگانيك داشت .ساليوان به روشی معتقد بود كه مشابه پروسه به وجود آمدن در طبيعت بود.او برای اولين بار اصطلاح”فرم تابع عملكرد” را بيان نمود وچنين عنوان كرد كه :“بعد از مشاهده مستمر پروسه طبيعی به اين نتيجه رسيدم كه كه فرم تابع عملكرد است .“

يعنی ساليوان فرم تابع عملكرد را در پروسه رشد وحركت طبيعی می ديد.

اگر چه معماران مدرن نیمه اول قرن اخیر مانند گروپیوس نیز فرم تابع عملکرد را شعار اصلی خود میدانستند،ولی آنها فرم را تابع تکنولوژی و عملکرد ماشین می دانستند.

—سالیوان در مورد مصالح می گفت :سنگ و ملات در ساختمان ارگانیک زنده می شود.موضوعی که فرانک لوید رایت شاگرد وی بهتر از هر معمار معاصر دیگری آن را در ساختمان هایش نشان داده است.

—فرانك لويد رايت به تحقيق يكی از مهمترين وخلاق ترين معماران ونظريه پردازان قرن بيستم مي باشد . اين معمار در طی ۹۰ سال عمر پر بار خود (۱۹۵۹-۱۸۶۹) بيش از ۶۰ سال فعاليت مستمر معماری داشته وحدود ۵۶۰ تا ساختمان اجرا نموده است.
خانه های اوليه رايت به خانه های مَرغزاری(خانه های دشتهای مسطح) معروف هستندکه غالباً در حومه شيکاگو  ساخته شده اند و در تلفيق و هماهنگی با دشت های مسطح و سر سبز اين نواحی طراحی شده اند.

—از مشخصه های بارز اين ساختمان ها می توان به پنجره های سرتاسری وكنسول نمودن بام ونشان دادن مصالح در ساختمان اشاره كرد .

—اجرای طرح خانه روبی یکی از بزرگ ترین و به یاد ماندنی ترین آثار اولیه رایت ،نبوغ رو به تکامل او را به اوج پختگی رسانید . خانه روبی همانند خانه های سبک پرایری ما قبل خود ساختمانی است عریض کم ارتفاع و افقی که نمایانگر لایه گذاری منسجم و کارآمدی می باشد که نمونه آن قبلا مشاهده نشده است . به نظر می رسد که رایت در طراحی این بنا تحت تاثیر آخرین دستاورد های فن آوری ماشینی روز بوده چراکه خانه روبی شباهت زیادی به هواپیما و کشتی های بخار اقیانوس پیمایی دارد که در زمان طراحی و ساخت این خانه بسیار شگفت آور بودند .

— نقطه اوج و نيز پايان اين خانه ها (خانه روبی) بود که در ۱۹۰۸ – ۱۹۰۹ در شيکاگو ساخته شد که حاصل کار يک بنای چند وجهی است که در اين حال با بامهای جسورانه به صورت طره پيش آمده اند و تسلط خطوط افقی به گونه ای هماهنگ تداوم دارد.

خانه روبی:

خانه روبی

 خانه روبی

—در طرح این خانه به سبک پرایری ((prairie style نوعی استحکام خاص وجود دارد که با بافت شهری واقع شده در آن متناسب است . تدبیر رایت در طراحی این بنا صفحات افقی بزرگی است که با استادی تمام طوری روی هم چیده شده که توانسته اند سطوح داخلی چندگانه بالکن های روباز و بهار خواب های احاطه شده ای ایجاد کنند .

—در این بنا نیز همچون آثار دیگر رایت موقعیت ساختمان نقش کلیدی ایفا می کند و شکل صلیب که ایده بسیاری از طرح های او در این دوره است در پیش آمدگی گسترده طبقه فوقانی به چشم می خورد . خانه همانند دژی محکم ساکنان را در برابر سر و صدا و هیاهوی خیابان محافظت کرده و ورودی را در سمت راست خود پناه می دهد . قرار دادن اتاق های نشیمن و نهارخوری در طبقه دوم و اتاق بازی بچه ها و اتاق بیلیارد در طبقه پایین از جمله تغییراتی است که رایت به واسطه آنها و به نوعی با شکستن ترتیبات زندگی سنتی توانست به حریم خصوصی در خانه دست یابد که این خود حرکتی غیر متعارف در طراحی یک خانه به حساب می آمد .

—در فضای داخل طویل و جادار این ساختمان اتاق نهارخوری و نشیمن از طریق یک شومنه بزرگ که به اعتقاد رایت مرکز روحانی یک ساختمان نوین است از هم تفکیک شده اند . فضای باز درونی که دسترسی سطوح اصلی خانه را به بالکن ها و ایوان ها تسهیل میکند توجه شدید رایت را به پیوستگی فضای درون و بیرون نشان می دهد . خانه روبی در حال حاضر جزء اموال دانشگاه شیکاگو می باشد .

وی در معماری ارگانيك نه عبارت را مشخص كرده بود:

طبيعت:  درختان وابرها فقط شامل بيرون نمی شدند بلكه شامل داخل بنا نيز می شد .

ارگانيك:  به معنای همگونی و تلفيق اجزا نسبت به كل وكل نسبت به اجزا است.

شكل تابع عملكرد:  عملكرد صرف صحيح نمی باشد بلكه تلفيق فرم وعملكرد واستفاده از ابداع وقدرت تفكر انسان در رابطه با عملكرد ضروری است.فرم وعملكرد يكی است.

لطافت :  تفكر وتخيل انسان بايد مصالح وسازه سخت ساختمان را به صورت فرم های دلپذير وانسانی شكل دهد . مكانيك ساختمان بايد در اختيار انسان باشد ونه بالعكس.

سنت:  تبيعت ونه تقليد از سنت اساس تفكر معماری ارگانيك است.

تزيينات:  بخش جدايی نا پذير با معماری است رابطه معماری با تزيينات مثل گل ها به شاخه های بوته می باشد.

روح:   چيزی نيست كه به ساختمان القا شود بلكه در درون آن بايد وجود داشته باشد.

بعد سوم :  برخلاف اعتقاد عمومی، بعد عرض نيست، بلكه ضخامت وعمق است.

فضا:  عنصری است كه بايد دائما ًدر حال گسترش باشد .

فرانک لوید رایت، خانه آبشار:

—شاهكار معماری ارگانيك و رايت  را می توان در خانه آبشار در ايالت پنسيلوانيا در امريكا ديد.

—اين خانه كه در سال ۱۹۳۷ ساخته شده ،به بهترين شكل عقايد رايت در مورد معماری ارگانيك را نمايش ميدهد.موارد طراحی و اجزائی را كه رايت برای اين خانه ويلائی در نظر گرفته بود می توان در هشت مورد ذيل خلاصه كرد:

حداقل دخالت در محیط طبیعی

تلفیق حجم ساختمان با محیط طبیعی به گونه ای که هر یک مکمل دیگری باشد.

ایجاد فضاهای  خارجی بین ساختمان و محیط طبیعی

تلفیق فضای داخل با خارج

نصب پنجره های سرتاسری و از بین بردن گوشه های اتاق

استفاده از مصالح محیط طبیعی مانند صخره ها و گیاهان چه در داخل بنا چه در خارج بنا

نمایش مصالح به همان گونه که هست چه سنگ چه چوب و یا آجر

استمرار نمایش مصالح از داخل به بنا

—رايت معتقد بود كه ماهيت ساختمان بايد نشان داده شود به گونه ای كه شيشه به عنوان شيشه وسنگ به عنوان سنگ به كار رود.

—از نظر رایت ”ارگانیک یعنی تلفیق شدن کل مجموعه ”و در مورد ساختمان ارگانیک معتقد بود:“ ساخته شده توسط افراد از درون زمین با تمهیداتی که خود در نظرمی گیرند و با توجه به زمان ،مکان،محیط و هدف.ممکن است آنرا ساختمان محلی (Folk)بخوانیم.

—هرچند كه معماری ارگانيك بر خلاف كارهای كوربوزيه صورتی جهانی نيافت ولی با اين حال پيروانی در ساير كشورها پيدا كرد.در ايران نيز میتوان در كارهای مهندس هوشنگ سيحون وپارك جمشيديه  معماری ارگانيك را مشاهده كرد.

—از جمله معماران مطرح این سبک در آمریکا در حال حاضر فی جونز در اروپا می توان از هوگوهرینگ و هانز شارون ،آلمانی آلوار آلتو فنلاندی وگروه دیستیل در هلند نام برد.در ایران هم می توان در کارهای مهندس هوشنگ سیحون – مهندس پاسبان – مهندس مهرداد ایروانیان نمونه هایی ازاصول طراحی معماری ارگانیک را مشاهده کرد.